عکاسی خلاقانه

واژه‌ی خلاق به معنای بداعت، نوآوری و خلق یک اثر است. در گستره‌ی هنر و ادبیات، برابر این واژه در علم به خصوص علوم فنی و مهندسی و پزشکی، واژه اختراع را به کار می‌بریم. اختراعات، محصول مطالعات دقیق و وظایف طاقت‌فرسایی است (که بعد از جمع‌آوری اطلاعات و آزمون‌ها و طرح مسئله و فرضیه و در نهایت نظریه‌ی علمی که به کشف و یا اختراع منجر می‌شود)، می باشد. یک فرمول یا یک نظریه علمی یا یک کشف علمی در نجوم، پزشکی و … وقتی متعبر شناخته می‌شود که برای آن قانونی وضع ‌شود. اکثر این پدیده‌های علمی مبتنی بر قوانین زمان و مکان مشخصی ندارند.

اما در هنر بداعت و خلاقیت و نوآوری وجود دارد و به همین دلیل کمتر از قوانین عقلی پیروی کرده و بیشتر احساسات و عواطف را در بر می‌گیرد. به معنایی دیگر ، به روان و دل هنرمند ارتباط دارد و شاید بتوان گفت که از قواعد پیروی می‌کند، نه از قوانین!

بنابراین قواعد به زمان و مکان خاص خود قائل هستند در واقع هنرمند فرزند زمان و مکان خود است. تقلید در زمان آموزش برای هنرمند لازم است، اما وقتی تلقی هنرمند در کنار حرفه یا تفکر وی آمده است خلاقیت در دید، ارائه، موضوع، اهداف و برنامه‌ریزی وی در نظر گرفته می‌شود بنابراین هنرمند از قانون که به طور مستقل زمان و مکان ندارد پیروی نمی‌کند و از قاعده که قائل به تجربه‌ی زیست شده است و در زمان و مکان خاص و تاثیر او از محیط خودش است پیروی می‌کند.

اینگونه هست که خلاقیت هنرمند چه تجسمی و چه دراماتیک چه سینمایی و چه موسیقی و هنرهای دیگر یکی از ویژگی‌های کشف درونی وی است. اگر عکسی خلق شود یا نقاشی کشیده شود اما در انبارها و یا هارد کامپیوتر، فقط نگهداری شود محکوم به نابودی در مدت زمان اندک است. چرا که عکس و نقاشی نمایشگاه و یا نت‌های نوشته شده‌ی یک موسیقی باید با ورود به زندگی مردمان سرزمین هنرمند و یا در حوزه‌ی گسترده‌ای به صورت بین المللی ارائه شود. تاکید من بر ارائه‌ی 70% پروسه‌ی اثر هنری است شاید به گفته‌ی استاد ممیز 30%خلق اثر باشد و هنرمند اجازه می‌دهد دیگران فریادهای درونیش را ببینند و به نقد اثرش بپردازند به قول یکی از استادان عکاسی ایرانی هنر باید به دیوار خانواده‌ها نقش ببند، باید در ذهنیت یک قوم زمزمه شود و بعد بازخوردش را ببینیم. نقد را نیز نقد کنیم تا پروسه‌ی هنر روال فرهنگ‌سازی معاصر را طی کند. که البته در حوزه‌ی مستندسازی بیشتر دیده می‌شود تا حوزه ی خلاقیت عکاسی.

اگر حوزه هنر و به خصوص عکاسی را واکاوی کنیم، آن را به سه بخش عکاسی کاربردی ، عکاسی مستند و عکاسی فاین‌آرت یا خلاقانه تقسیم می‌کنیم این تقسیم بندی ابتدا به وسیله ی عکاسان پیکتوریالیسم به خصوص پیتر هنری امرسون در 1885 و بعد عکاسان انفصالی به خصوص آلفرد استگلیز مورد قبول بوده است.

بر اساس تحقیقات نگارنده عکاسی خلاقانه به سه صورت به وجود می‌آید. اساس کار عکاسان خلاق دخالت در صحنه است که مدیریت صحنه را خود به کار می‌گیرند. پس این اساس دخالت درصحنه با محوریت چیدمان صحنه روبروست و بدیهی است که چیدمان یا استیج، ویژگی عکاس خلاق است.

سه چیدمان در عکاسی خلاق وجود دارد این سه استیج یا چیدمان عکاسی شامل تقسیم بندی زیر است :

الف) چیدمان  قبل از عکاسی

بسیاری از عکاسان هنرمند خلاق، ابتدا برای صحنه‌ای که می‌خواهند عکاسی کنند یک سناریو دارند و سعی می‌کنند که این سناریو را در یک تک عکس و یا به صورت مجموعه عکس ارائه دهند. پس لوازم مورد نیاز را تهیه می‌کنند و به چیدمان آن که شاید یکی دو روز طول بکشد می‌پردازند.

عکاسان هنر مفهومی، محیطی ، بادی‌آرت(هنر بدنی)، مینیمال، ریورآرت (هنر رودخانه‌ای)‌، قومیت نگاری و تاریخ نگاری عکاسی از این دسته هستند. عکاسانی مانند جف وال ، سندی شرمن و سندی اسکوگلند عکاسی‌های روایی دون مایکلز و دنیس اپنهام و از عکاسان ایرانی شیرین نشاط، شادی قدیریان، مرحوم صادق تیرافکن، مسعود زنده روح و آثار هنری نیوشا توکلیان، کیارنگ اعلایی ، مهران مهاجر ، آزاده اخلاقی و… را می‌توان نام برد. در واقع این عکاسان صحنه‌ی خود را مانند یک سکانس فیلم سینمایی می‌سازند.

ب) چیدمان خلاقه در هنگام عکسبرداری

تعیین نوع رنگ، ترکیب‌بندی خاص ویژه با کدهای تکرار شونده، استفاده از سرعت‌های پایین و یا بالا و یا حتی سرعت B، گرفتن نوعی نورپردازی خاص در هنگام عکسبرداری مانند آثار هایریم (های‌لایت‌ها و ریم‌لایت‌ها) در عکس‌های نگارنده و بکارگیری انواع تکنیک‌های عکاسی در هنگام عکسبرداری (درست لحظه‌ی کلیک زدن شاتردوربین) یا به قول عکاسان  (لحظه‌ی چکاندن شاتر) می‌تواند دید عکاسی خلاقانه یا نوع استیج تکنیکی و فکری در لحظه‌ای که در تجسم عکاسی می‌گذرد را با عکس به نمایش در آورد .

از عکاسان این نوع می‌توان از، آثار آنسل آدامز با فیلترهای قرمز و یا صبر برای جای‌گیری عناصر طبیعی مانند ابر و ماه  یاد کرد و یا نوع نگاه خلاقانه ی رالف گیوسون، ارنست هابس و… را بررسی نمود، و از عکاسان ایرانی افشین شاهرودی با ترکیب‌بندی‌های خاص گرافیکی‌مانند، صادق میری ، مجید کورنگ بهشتی با ترکیب‌های ویژه‌ی رنگی، کاوه فرزانه با ماکروگرافی‌ها، کورش ادیم با سرعتهای پایین و نگارنده با سبک هایریم را می‌توان نام برد.

عکاسان این دسته باید تجسمی خیلی ویژه‌ای را برای به تصویر کشیدن تصویر نهایی و درک زمان و نگارش نور بر روی سطح حساس، خطوط محیطی و … را داشته باشند.

ج) چیدمان بعد از عکاسی

عکاسانی که بعد از عکاسی چیدمان‌های خود را تاریکخانه و یا نرم افزارهای ویژه‌ انجام می‌دهند ،عکاسان این دسته ،از عکس‌های خود و یا عکس‌های آرشیوی (کمتر) استفاده می‌کنند و با ترکیب دو یا چند عکس به خلق آثار تصویرسازانه‌ی خود می‌پردازند، ویژگی خاص این نوع چیدمان (لو نرفتن ترکیب چند عکس است و یا شگفتی از ترکیب ویژه‌ی داستان‌ساز، خلق اثر است) درک پرسپکتیو ، نورپردازی جهت‌دار، تناسبات خاص و ایجاد خطای چشم، رنگ‌شناسی‌، بافت‌شناسی و هم اندازه بودن گرین و یا بافت نویز تصویری و از همه مهم‌تر جفت کردن تصاویر، طوری که اثر عکاسی لو نرود، باید در این دسته وجود داشته باشد و رعایت گردد. مونتاژ، کولاژ ، تکه‌برداری، تکه‌گذاری، میکس کردن صحنه‌ها و… از ویژگی‌های تکنیکی این دسته است.

در طول تاریخ پیدایش عکاسی بسیاری از عکاسان به این کار مشغول بودند. هنری پیچ رابینسون ، امرسون ، دوماشی و از عکاسان جدید میشل گردین، جری اولزمن و از عکاسان ایرانی دکتر مهدی مقیم نژاد، صمد قربان زاده ، بردیا سعادت و.. را می‌توان نام برد.

عکاسان این دسته حتی به صورت عمدی می‌توانند چیدمان تصویرسازانه و خلاق را عمدا به کار برده ولی از دیدگاه مخاطبین پذیرفته باشد آثار جری الزمن این ویژگی را دارد.

به هر صورت عکاسی خلاق از هر نوع دخالت حتی در ارائه مانند آثار مفهومی جوزف بویزور و یا دنیس اوپنهام و یا آرش یدالهی و… را می‌توان خلاقانه حساب کرد به شرط آنکه ماهیت هنری و روایتی داشته باشد.

اما به عکاسان شرکت کننده در جشنواره نورنگار این دوره، توصیه می‌شود از چیدمان‌های آنارشیستی و کنایه‌آمیز که مغایرت با فرهنگ ما داشته باشد دور باشند. از عکسهای پانوراما، در جشنواره به خاطر نوع ویژه ارائه(که شاید امکان پذیر نباشد) نیز معذوریم. اما از کلیه تکنیک‌های خلاقه استقبال می‌شود.

امید که شرکت کنندگان با خواندن این مقاله عکس‌های فراوانی که در آرشیو خود دارند را برای شرکت در هفتمین جشنواره‌ی عکس نورنگار آماده سازند و ارسال نمایند تا در معرض دیدگاه عکاسان ومنتقدان قرار گیرد. شاید نمایش آثار این عزیزان باعث معرفی آنها باشد که نورنگار باعث تابش نور حقیقت وجودیشان در جهان می‌گردد.

داریوش محمدخانی