کاربرد و مزیت های رفلکتور
یکی از مهم‌ترین ابزارهای جانبی که برای هر عکاس پرتره و عروسی لازم است، ابزارهای جهت‌دهی یا منبع نوری است که بتواند هنگام عکاسی پرتره در فضای باز، از آن استفاده کند. عکاسی در فضای باز به این معنی است که شما دارای یک منبع نور یا جهت نوردهی ثابت نیستید و نور محیط که معمولاً همان نور خورشید است، می‌تواند در ساعات مختلف روز، شدت و جهت متفاوتی داشته باشد. علاوه بر این اغلب اوقات، جهت نوردهی شما روی یک سوژه به‌گونه‌ای است که نمی‌توانید از نور مستقیم خورشید استفاده کنید یا ترجیح می‌دهید نور خورشید را به عنوان ریم‌لایت (نور پشت سر) سوژه استفاده کنید که در این صورت نیاز به یک منبع نورانی دیگر دارید تا بتوانید چهره سوژه را به خوبی روشن کنید. در اینجاست که پای عکاسی با فلاش‌های اکسترنال یا Outdoor Flash Photography پیش می‌آید. البته فلاش‌های اکسترنال معمولاً گران‌قیمت هستند و ضمناً استفاده از این تجهیزات به نحوی که بتوانند در نور روز نیز با تنظیمات دوربین هماهنگ شوند کمی مشکل است. به همین دلیل بسیاری از عکاسان ترجیح می‌دهند به جای فلاش، از رفلکتور استفاده کنند. ابزاری بسیار ساده و کاربردی که امکانات فوق‌العاده‌ای دارد و استفاده از آن به دانش زیادی نیاز ندارد.
نور بازتاب شده یا Reflected Light می‌تواند به عنوان منبع نور ثانویه در کنار یک منبع نور دیگر استفاده شود. بنابراین وقتی صحبت از رفلکتورها می‌کنیم، به این معنی است که شما یک منبع نور پرقدرت (مثلاً خورشید یا یک فلاش بسیار پرقدرت) در اختیار دارید و می‌خواهید با استفاده از یک سطح براق مانند رفلکتور، نور بازتاب شده را به سمت سوژه هدایت کنید. مهم‌ترین چیزی که باید یاد بگیرید این است که نور اصلی چطور روی سوژه می‌تابد تا به این وسیله، شدت و جهت نور بازتابی را کنترل کنید. نکاتی که در اینجا می‌گوییم به شما کمک می‌کند این شدت و قدرت را چطور کنترل کنید.
انتخاب رفلکتور
اگر تابه‌حال هیچ‌وقت یک رفلکتور نخریده‌اید، احتمالاً با گزینه‌هایی که پیش رویتان قرار می‌گیرد کمی سردرگم خواهید شد. برخی رفلکتورها خیلی بزرگ‌اند و برخی دیگر خیلی کوچک. آن‌ها در شکل‌های دایره‌ای، مربعی، مثلثی و بیضی در بازار موجودند و رنگ‌های آن‌ها گاهی اوقات سفید، طلایی، نقره‌ای یا رنگی است. برخی از آن‌ها که چند‌کاره هستند دارای انواع راه‌راه از رنگ‌های مختلف مانند طلایی نقره‌ای، یا طلایی سفید و … هستند.
اندازه رفلکتور
از همین ابتدا بهتر است اول تکلیف اندازه رفلکتور را مشخص کنید. متأسفانه بسیاری از کسانی که ممکن است از آن‌ها راهنمایی بگیرید، صرفاً براساس تجربه خرید خودشان ممکن است به شما بگویند که رفلکتور بزرگ یا کوچک بگیرید. اما هر کدام از این اندازه‌ها کاربرد جداگانه و مخصوصی دارند و حتی ممکن است نیاز باشد چند سایز مختلف را خریداری کنید. اگر معمولاً از رفلکتور برای نوردهی چهره یک شخص یا عکاسی از کودکان استفاده می‌کنید نیازی به رفلکتور بزرگ ندارید و کاربرد یک رفلکتور کوچک مانند رفلکتور ۸۰ سانتیمتر ۵ لایه بسیار مؤثرتر و کنترل آن برایتان راحت‌تر. رفلکتورها هرچقدر بزرگ‌تر می‌شوند، کنترل و هدایت نور توسط آن‌ها مشکل‌تر می‌شود و به همین دلیل استفاده از یک رفلکتور خیلی بزرگ در این شرایط منطقی نیست.
یکی از قابلیت‌هایی که برخی از رفلکتورهای کوچک دارند، یک دسته یا دستگیره برای نگه داشتن با یک دست است. اغلب رفلکتورهای سه‌گوش یا مثلثی، معمولاً در یکی از زاویه‌ها، دارای این دستگیره است. البته به تجربه دیده‌ام که کنترل کردن نور رفلکتورهای بزرگ با دستگیره بسیار مشکل است و خصوصاً اگر کمی باد بیاید، حفظ زاویه و کنترل نور آن‌ها با یک دست بسیار سخت می‌شود. اگرچه وجود دستگیره، حمل رفلکتور را کمی ساده‌تر می‌کند، اما اغلب رفلکتورهای موجود در بازار به صورت دایره‌ای و بدون دستگیره ساخته می‌شوند تا کاهش اندازه و جمع کردن آن‌ها راحت‌تر باشد.
جنس و تعداد رفلکتور
نکته مهم دیگر برای انتخاب رفلکتور، جنس و تعداد سطوح به کار رفته در ساختار آن است. من بیشترین استفاده‌ای که از رفلکتور می‌کنم، از سطح نقره‌ای آن است. این سطح بازتابندگی فوق‌العاده‌ای دارد و مانند یک آینه، از دور هم نور را به خوبی و به صورت جهت‌دار بازمی‌تاباند. سطح طلایی رفلکتور بیشتر در هوای ابری استفاده دارد که هم بتواند نور کمی که از آسمان می‌تابد را بازگرداند و هم سردی رنگ‌های محیط را تا حدی جبران کند. اما برخی از رفلکتورها با تعداد لایه‌های بیشتری ارائه می‌شوند. مثلاً رفلکتور Godox 150x200cm دارای 7 سطح مختلف است که تنها 4 سطح از آن‌ها برای بازتاب استفاده می‌شوند. سطوح سبز و آبی این رفلکتور معمولاً برای ایجاد پس‌زمینه کروماکی استفاده می‌شوند. با توجه به ابعاد بزرگ این رفلکتورها (1.5 در 2 متر) می‌توانید این سطوح را پشت سوژه قرار داده و بعداً آن‌ها را توسط نرم‌افزارهای ویرایش فیلم حذف کنید و پس‌زمینه موردنظر خودتان را جایگزین کنید.
نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که چرا رفلکتورها اغلب دارای تعداد سطوح فرد (مثلاً 5 یا 7 لایه) هستند؟ اغلب رفلکتورها دارای یک سطح سفیدرنگ دو طرفه از جنس پارچه با قابلیت عبور نور هستند که در واقع به عنوان یک دیفیوزر عمل می‌کند. میزان بازتاب این سطح بسیار ناچیز است و اغلب به جای رفلکتور، به عنوان نرم‌کننده نور و سایه‌ها استفاده می‌شود. این سطح دیفیوزر مابین منبع نور و سوژه قرار می‌گیرد تا از ایجاد سایه‌های تند روی سوژه جلوگیری کرده و نور را تا حد ممکن ملایم کند. بنابراین اگر از فلاش‌های آتلیه‌ای یا فلاش‌های اکسترنال استفاده می‌کنید، می‌توانید با نگه داشتن این سطح در جلوی فلاش، نور آن را دیفیوز کنید.
استفاده از رفلکتور
به انواع روش‌های مختلف می‌توانید از رفلکتورها استفاده کنید. در مورد رفلکتورهای کوچک معمولاً می‌توانید موقع عکاسی پرتره از نزدیک، خودتان با یک دست آن را نگه دارید یا از خود سوژه بخواهید آن را نگه دارید، اما برای رفلکتورهای بزرگ، بهتر است از یک دستیار بخواهید تا برای نوردهی یا رفلکتور به شما کمک کند یا رفلکتور را به جایی تکیه دهید. البته پایه‌های مخصوص نیز برای استفاده از رفلکتور وجود دارند که می‌توانید مانند یک فلاش آتلیه‌ای، آن را روی پایه مخصوص خودش نصب کنید.
فاصله‌ای که رفلکتور را نگه می‌دارید بسته به سلیقه نوردهی خودتان دارد. دقیقاً مانند سافت‌باکس‌های فلاش، هرچقدر رفلکتور را به سوژه نزدیک کنید، مقدار سایه‌های سوژه ملایم‌تر شده و نور آن بیشتر شبیه به نور Fill Light (نور پرکننده) می‌شود و هرچقدر آن را دورتر کنید، طبیعتاً میزان نور افت پیدا کرده و برعکس، سایه‌ها با لبه‌های دقیق‌تر و پررنگ‌تری ایجاد می‌شوند.
فراموش نکنید که هرچقدر رفلکتور کار خودش، یعنی بازتاب را بهتر انجام دهد، طبیعتاً برای شخصی که در تصویر هست بیشتر آزاردهنده خواهد شد. معمولاً بازتاب رفلکتور از نزدیک باعث اشک‌آلود شدن چشم سوژه شده، یا دستکم موجب بسته شدن چشم و پلک زدن سوژه می‌گردد. به تجربه دیده‌ام که بهترین روش برای جلوگیری از این اتفاق این است که از سوژه بخواهید چشم خود را ببندد و با شمارش شما در لحظه ثبت عکس چشم خود را باز کند. به طور کلی رفلکتورهای کوچک براق نور شدیدتری را می‌تابانند و رفلکتورهای سطح مات (مانند سطح سفید) که ابعاد بزرگ‌تری دارند، کمتر موجب آزار چشم می‌شوند.
مقاله مرتبط: انتخاب سایز رفلکتور؛ رفلکتور چه سایزی بخرم؟
چه وقت از رفلکتور استفاده کنیم؟
هر عکاسی ممکن است به دلایل خاصی از رفلکتور استفاده کند. اما آنچه من در اینجا توضیح می‌دهم تنها کاربرد‌هایی است که شخصاً به عنوان عکاس پرتره از رفلکتور دارم:
1- استفاده از رفلکتور به عنوان نور پرکننده
شاید مهم‌ترین و اصلی‌ترین کاربرد رفلکتور، ابزاری برای پر کردن سایه‌ها باشد. اگرچه تقریباً تمام دوربین‌های DSLR که دارای فلاش سرخود هستند، می‌توانند از این فلاش به عنوان نور پرکننده نیز استفاده کنند، اما ممکن است شما از یک دوربین حرفه‌ای سری تک‌رقمی کانن مانند Canon 5D Mark IV استفاده کنید که متأسفانه دارای فلاش روی دوربینی نیست و احتمالاً در زیر نور آفتاب به یک نور پرکننده نیاز پیدا خواهید کرد.
در تصویر بالا می‌بینید که چطور استفاده از نور پرکننده رفلکتور می‌تواند سایه‌های تیره زیر گلو، زیر لب و زیر چشم را نرم‌تر کند. در تصویر سمت راست، سوژه یک رفلکتور 100 سانتی‌متری را جلوی بدن خودش نگه داشته است. نور رفلکتور، علاوه بر روشن‌تر کردن سایه‌های صورت، یک برق‌خوردگی زیبا نیز در چشم سوژه ایجاد کرده که باعث جذاب‌تر شدن چهره می‌گردد. البته گاهی اوقات ممکن است واقعاً نخواهید که این سایه‌ها را ملایم کنید. به عنوان مثال عکس‌های پرتره‌ای که از چهره افراد مسن روستایی گرفته می‌شود دقیقاً به دلیل پررنگ بودن سایه‌ها و چین و چروک روی پوست، تاثیرگذارتر می‌شوند و استفاده از رفلکتور می‌تواند این کنتراست را کاهش دهد. اما صورت زنان جوان و کودکان، معمولاً با سایه‌های ملایم زیباتر می‌گردد.
2- رفلکتور به عنوان نور اصلی روی چهره
این نور یکی از زیباترین نورها در عکاسی پرتره است و اغلب بیننده را به تحسین وامی‌دارد. این نور که یکی از پرکاربردترین نورها در عکاسی پرتره و عروسی است، زمانی قابل استفاده است که نور خورشید با زاویه کمی با زمین بتابد. بهترین زمان برای استفاده از این نورپردازی، ساعات طلایی (کمی بعد از طلوع یا کمی قبل از غروب) است. زیرا هرچقدر زاویه تابش نور پایین‌تر باشد، راحت‌تر می‌توانید نور بازتابی رفلکتور را به سمت صورت سوژه بتابانید.
یکی از مشخصه‌های این نور این است که نور خورشید که به صورت ریم‌لایت استفاده می‌شود، خیلی شدیدتر از نور رفلکتور بوده و حتی می‌تواند پوست صورت را بسوزاند (یعنی روی پوست، روشنایی خیلی زیاد یا برق‌خوردگی ایجاد کند). نکته‌ای که برای استفاده از این تکنیک باید به خاطر داشته باشید این است که بهتر است از لنز‌های تله‌فوتو مانند Canon EF 70-200mm f/4L IS USM استفاده کنید. زیرا هم دیافراگم‌های بازتری دارند و بوکه آن‌ها زیبا می‌شود، و هم کادر‌بندی را برایتان راحت‌تر می‌کند تا بتوانید خورشید را بیرون از کادر خود نگه دارید. به کارگیری لنز‌های واید برای این تکنیک موجب تابش مستقیم خورشید به داخل لنز می‌شود و حتی اگر از لنز‌های دارای پوشش ضد بازتاب هم استفاده کنید، باز هم فلر ناشی از نور خورشید، می‌تواند بخش‌هایی از عکس را بی‌کنتراست و بد رنگ کند.
با دقت در تصویر بالا متوجه عمق میدان کم و بوکه زیبایی که در پس‌زمینه وجود دارد می‌شوید. این تصویر با سرعت 1/500 ثانیه، دیافراگم f/2.0 و یک لنز 50mm گرفته شده است. در واقع این یکی از مزایای مهم رفلکتور نسبت به فلاش است. اغلب فلاش‌های ارزان‌قیمت نمی‌توانند در سرعت‌های بالای شاتر عمل کنند و موجب ایجاد لبه تیره در تصویر می‌شوند. این مشکل به دلیل عدم هماهنگی سرعت سینک فلاش آن‌ها با دوربین است. حتی اگر فلاشی که استفاده می‌کنید دارای قابلیت HighSpeed Sync باشد هم برای استفاده از فلاش به صورت زاویه‌دار و دور از دوربین، باید از تریگر‌های مخصوص مانند Hahnel Viper TTL که دارای قابلیت HighSpeed Sync هستند استفاده کنید تا بتوانید با این سرعت‌های بالا و دیافراگم‌های باز عکاسی کنید. استفاده از رفلکتور بسیار ساده‌تر از این‌هاست، کافیست دوربین را روی حالت نیمه خودکار اولویت دیافراگم یا A بگذارید و اجازه دهید دوربین همان چیزی که شما می‌بینید را ثبت کند.
دور و نزدیک کردن رفلکتور به سوژه می‌تواند نور را نرم‌تر یا تیزتر کند. در تصویری که این خانم در کنار یک درخت ایستاده است توجه کنید. در این تصویر می‌بینید که چطور نگه داشتن رفلکتور در فاصله حدود دو متر از سوژه، باعث شده تا نوری کمرنگ و البته یکنواخت روی تمامی سطح بدن، حتی پای سوژه ایجاد شود.
اما در تصویر دوم، با نزدیک کردن رفلکتور به صورت سوژه، اگرچه نور شدیدتری به صورت سوژه تابیده، اما سایه‌های حاصل از این نور نیز تیزتر شده و طبیعتاً محدوده تأثیرگذاری نور هم محدودتر می‌شود و این‌طور به نظر می‌رسد که گویی از یک فلاش همراه با یک کاسه رفلکتور استفاده کردید!
3- استفاده از رفلکتور سفید میانی به عنوان سایه‌بان نور
عکاسی در زیر نور آفتاب، زمانی که در بالای سر سوژه قرار دارد، حتی با نور پرکننده نیز نتیجه چندان جالبی ندارد. نور تند آفتاب، وقتی با نور بازتاب شده همراه می‌شود، روشنایی بیش از حدی را روی صورت سوژه ایجاد می‌کنند و تقریباً تمام پستی و بلندی‌های چهره را پر می‌کنند که موجب تخت شدن تصویر و کاهش زیبایی چهره می‌شود. در چنین حالتی بهترین روش، استفاده از رفلکتور میانی (یا همان رفلکتور سفید نیمه شفاف) به عنوان سایه‌بان نور است. به این ترتیب نه تنها، همچنان نور ملایم خورشید را روی چهره خواهید داشت، بلکه سایه‌های تیز نیز از بین می‌روند.
اما یکی از استفاده‌‌های مهم از سایه‌بان رفلکتور، زمانی است که در نور سر ظهر، زیر درختان عکاسی می‌کنید. لکه‌های نوری که از لابه‌لای درختان روی سوژه می‌تابند، به دلیل حرکت برگ‌ها با وزش باد، تقریباً غیر قابل کنترل هستند. در این صورت، نگه داشتن رفلکتور به عنوان سایه‌بان، می‌تواند از تابش این لکه‌های مزاحم روی سوژه جلوگیری کند.
4- استفاده از رفلکتور برای ایجاد سایه‌های جذاب
گاهی اوقات شما واقعاً به آن سایه‌های جذاب نیاز دارید. تصویر معروف استیو جابز که دست خودش را زیر چانه نگه داشته است، یکی از عکس‌های معروف جهان است که روی زمینه کاملاً سفید گرفته شده است. اما اگر مدتی در یک عکاسی معمولی، عکس‌های پاسپورتی یا پرسنلی گرفته باشید می‌دانید که نور پشت که موجب سفید شدن پس‌زمینه عکس می‌شود، معمولاً این سایه‌های جذاب را از بین می‌برد. سطح تیره‌رنگ یا سیاه رفلکتورها، در واقع برای پوشاندن مسیر نور و جلوگیری از تابش نورهای پراکنده محیط استفاده می‌شوند.
یکی از روش‌های استفاده از این سطح تیره رنگ این است که آن را در کنار صورت سوژه نگاه دارید تا از تابش نور پس‌زمینه به کناره‌های گردن و صورت سوژه جلوگیری کند. به این ترتیب سایه‌های زیبایی در کنار صورت ایجاد می‌شود که احتمال دارد عکس سوژه شما را به عکس استیو جابز بعدی تبدیل کند!
5- استفاده از رفلکتور به عنوان نور ویدئویی
این استفاده از رفلکتور کمی عجیب است، اما شخصاً تجربه آن را داشته‌ام. همان‌طور که می‌دانید، نورهای فلاش‌ها، تنها در لحظه‌ای کوتاه می‌تابند و طبیعتاً تنها برای ثبت عکس قابل استفاده هستند. ویدئو‌هایی که در فضای باز از عروس و داماد می‌گیرید، برای نور پرکننده به نورهای ویدئویی مانند نورهای LED سینمایی نیاز دارند. اما این نورها گران‌قیمت هستند، به برق یا باطری نیاز دارند و ضمناً ممکن است نور آن‌ها آن‌قدر قدرت نداشته باشد که بتوانید در روشنایی نور روز از فاصله مثلاً دو یا سه متری عروس و داماد، روی آن‌ها نور بتابانید. اگرچه روش‌های نورپردازی سینمایی راه‌حل منطقی و صحیح این کار است، اما می‌توانید برای کلیپ‌های کوتاه و صحنه‌هایی که احتمالاً با دوربین‌های ارزان‌قیمت DSLR مانند Canon 800D فیلمبرداری می‌کنید، با یک رفلکتور بزرگ از راه دور سوژه‌هایتان را نورپردازی کنید.
به این ترتیب لحظه‌های قدم زدن عروس و داماد، کادر‌های کلوزآپ یا حتی صحنه‌هایی که به صورت اسلوموشن فیلمبرداری می‌کنید، می‌توانند با ارزان‌ترین و ساده‌ترین روش نورپردازی سینمایی شوند!
چه کسی رفلکتور را نگه می‌دارد؟
اگرچه گفتم که رفلکتور را هر کسی می‌تواند نگه دارد یا حتی می‌توانید آن را به جای تکیه دهید، اما عملاً برای استفاده از رفلکتور در فضای خارجی به یک دستیار نیاز دارید. سعی کنید، رفلکتور را به دست خود سوژه یا مهمانان و همراهان آن‌ها ندهید. جدای از اینکه این کار به لحاظ حرفه‌ای جلوه خوبی ندارد، نگه داشتن رفلکتور تنها برای چند دقیقه اول جالب است و آرام آرام ممکن است حوصله آن‌ها را سر ببرد و سعی کنند خودشان را با آن سرگرم کنند. بازتاب نور به اطراف، یا بالا و پایین کردن نور روی سوژه، می‌تواند شما و سوژه را خسته کرده و زمان عکس‌برداری را طولانی کند. این دقیقاً همان چیزیست که نباید زیر آفتاب تابستان اتفاق بیفتد!
