چه فاصله کانونی برای چه نوع عکاسی؟

تعریف فاصله کانونی لنز : نمی‌خواهم وارد یک بحث عمیق درباره‌ی فیزیک بشوم؛ فاصله‌ی کانونی در واقع همان خواص اپتیک لنز است. فاصله کانونی لنز ، فاصله‌ی بین مرکز اپتیکی لنز و حسگر دوربین است (به میلی‌متر). و با فوکوس دوربین روی بی‌نهایت مشخص می‌شود. لنزها با توجه به فاصله‌ی کانونی خود نامگذاری می‌شوند و می‌توانید این اطلاعات را روی بدنه آن‌ها پیدا کنید. برای مثال، یک لنز ۵۰ میلی‌متری دارای فاصله‌ی کانونی ۵۰ میلی‌متر است.

در تعریف فاصله کانونی لنز ، من به «مرکز اپتیکی» لنز اشاره کردم. ممکن است معنی آن را ندانید. لنز دوربین از یک قطعه شیشه ساخته نشده است بلکه ترکیبی از عناصر لنز و تعدادی عناصر دیگر است. این ترکیب به تمرکز نور و از بین بردن اعوجاج کمک می‌کند. محلی که تمام باریکه‌های نور در آن همگرا می‌شوند تا یک تصویر دقیق به وجود بیاورند، مرکز اپتیکی لنز نام دارد.

فاصله کانونی لنز در واقع یکی از ویژگی‌های لنز است؛ نه دوربین. منظورم این است که یک لنز ۵۰ میلی‌متری روی دوربین فول‌فریم، کراپ سنسور یا مدیوم فرمت همان ۵۰ میلی‌متر است و فرقی نمی‌کند. البته اندازه‌ی حسگر در میدان دید لنز/دوربین تاثیر دارد و کمی دیگر راجع‌به آن صحبت خواهیم کرد.

مسائل مهم

با این که تعریف فاصله کانونی لنز برای برخی افراد اهمیت دارد، چیزی نیست که به عنوان عکاس نیاز به یادگیری و حفظ آن داشته باشید. چیزی که مهم‌تر است، این است که بدانید فاصله کانونی لنز چه چیزی است. فاصله‌ی کانونی زاویه‌ی دید لنز را تعریف می‌کند. یعنی لنز چه میزان از صحنه‌ی مقابل ما را شکار می‌کند. و علاوه بر آن، این که سوژه‌ها در قاب چه میزان بزرگ خواهند شد. هر چه فاصله‌ی کانونی لنز بیشتر باشد، زاویه‌ی دید آن باریک‌تر است. سوژه‌ها با فاصله‌ی کانونی زیاد؛ بزرگ‌تر از زمانی هستند که با چشم‌مان آن‌ها را می‌بینیم.

از سوی دیگر، لنزهایی که فاصله‌ی کانونی کمی دارند، زاویه‌ی دید عریض‌تری دارند. به همین خاطر، عناصر در قاب کوچک‌تر از زمانی که آن‌ها را با چشم می‌بینیم نمایش داده خواهند شد.

نگاهی به این طراحی گویا بیندازید. طبق گفته‌های نیکون، لنز ۵۰۰ میلی‌متری آن با فاکتور f/5.6 زاویه‌ی دید ۵ درجه دارد؛ این در حالی است که لنز ۵۰ میلی‌متری آن با فاکتور f/1.4 زاویه‌ی دید ۴۶ درجه دارد. و در آخر، لنز ۲۰ میلی‌متری آن با f/1.8 زاویه‌ی دید ۹۴ درجه دارد. همان‌طور که می‌بینید، لنز ۵۰۰ میلی‌متری بخش کم‌تری از صحنه را گرفته است. و فقط بخشی از یک قایق کوچک در عکس افتاده است. اما لنز ۵۰ میلی‌متری زاویه‌ی دید عریض‌تری دارد. با ایستادن در همان مکان قبلی، می‌توانید بخش بیشتری از صحنه را بگیرید؛ مانند چند قایق و سنگ‌های دوردست. و با لنز ۲۰ میلی‌متری، می‌توانید تمام صحنه را در یک قاب بگیرید.

در سفر اخیرم به دریاچه تاهو به دو انسان برخوردم که در حال صخره‌نوردی بودند. با این که دوربینم روی سه‌پایه نبود، روی سنگ‌ها نشستم و تمام عکس‌ها را از همان یک نقطه گرفتم. دقت کنید که چگونه با زوم کردن روی صخره‌نوردها، عکس‌ها روی صحنه باریک شده‌اند. با فاصله‌ی کانونی ۲۵ میلی‌متر، به‌سختی می‌توان مردها را دید. اما در ۱۴۰ میلی‌متری می‌توانید حالت صورت صخره‌نورد را نیز ببینید. او ۳ متر دیگر بالا رفت و بعد جای دستش را از دست داد و از سنگ‌ها سر خورد و آرام به زمین بازگشت.

مقاله مرتبط: فاصله کانونی چیست؟ تعریف شفاف و دقیق

میدان دید و فاصله‌ی کانونی معادل با آن

دو عبارت «زاویه‌ی دید» و «میدان دید» معمولا به یک معنی به‌کار می‌روند. با این حال، همانطور که در بالا اشاره کردم، زاویه‌ی دید یک ویژگی اپتیکی لنز است. و با تغییر دوربین، تغییری نمی‌کند. میدان دید، نتیجه‌ی ترکیب لنز/دوربین است. میدان دید نه تنها به فاصله کانونی لنز بستگی دارد بلکه به اندازه‌ی حسگر دوربین نیز وابسته است.

دوربین فول‌فریم سنسوری دارد که به اندازه‌ی یک فیلم نگاتیو ۳۵ میلی‌متری (۳۶ میلی‌متر * ۲۴ میلی‌متر) است. دوربین‌های دیجیتال امروزی بسته به تولیدکننده و مدل دوربین، اندازه‌های سنسور (حسگر) متفاوتی دارند. سنسورهای کوچک‌تر از فول‌فریم، سنسورهای کراپ محسوب می‌شوند. این نامگذاری به این خاطر است که سنسورهای کوچک‌تر بخش کم‌تری از صحنه را می‌بینند و انگار که عکس را کراپ می‌کنند (می‌بُرند).

عبارت «فاصله‌ی کانونی تاثیرگذار» (که به آن فاصله‌ی کانونی ۳۵ میلی‌متری نیز می‌گویند) برای معادل‌سازی این است که دوربین با حسگر ۳۵ میلی‌متری چه چیزی را می‌گیرد. از آن‌جایی که اکثر افراد به استفاده از دوربین‌های ۳۵ میلی‌متری عادت کرده‌اند، یا حداقل آن‌هایی که چند تار موی خاکستری دارند، دوربین فول‌فریم به عنوان استاندارد برگزیده شد. فاصله‌ی کانونی معادل، تعریف فاصله کانونی لنز ی است که باید در دوربین فول‌فریم انتخاب کنید تا همان میدان دیدی را داشته باشید (با همان لنز) که در یک دوربین کراپ دارید. اینجا فاکتورهای کراپ وارد بازی می‌شوند. فاصله‌ی کانونی معادل، با ضرب مقدار فاصله کانونی لنز در فاکتور کراپ دوربین غیرفول‌فریم به دست می‌آید. دوربین‌های DX نیکون، فاکتور کراپ ۱.۵ دارند. دوربین‌های کنون EF-S فاکتورهای کراپ ۱.۶ دارند. دوربین‌های میکروی چهار-سوم، فاکتور کراپ ۲.۰ دارند و فاکتور کراپ سونی و پاناسونیک ۲.۷ است.

عکس زیر با لنز ۷۰-۲۴ میلی‌متری f/2.8 و با دوربین فول‌فریم نیکون D800 گرفته شده است. اگر دقیقا همین لنز را، با همین مقدار زوم، روی دوربین نیکون D500 (سنسور کراپ) می‌گذاشتم، باز هم یک لنز ۷۰-۲۴ میلی‌متری در فاصله‌ی ۴۴ میلی‌متری بود. اما از آنجایی که سنسور این دوربین کراپ است، میدان دید من کاهش می‌یافت و دقیقا همان منطقه را نمی‌دیدم. در این صورت فقط منطقه‌ای را می‌دیدم که با قرمز مشخص شده است. فاصله‌ی کانونی موثر من در دوربین D500، ۴۴ میلی‌متر در ۱.۵ یا ۶۶ میلی‌متر خواهد بود. به عبارتی، اگر می‌خواستم بخشی که با قرمز مشخص شده است را با دوربین D800‌ بگیرم، باید یک لنز با فاصله‌ی کانونی ۶۶ میلی‌متر انتخاب می‌کردم. البته می‌توانم لنز ۷۰-۲۴ میلی‌متری‌ام را از ۴۴ به ۶۶ میلی‌متر زوم کنم.

نیکون D800 + لنز۷۰-۲۴ میلی‌متری f/2.8 و عکس گرفته شده در ۴۴ میلی‌متری، ایزو ۲۰۰، سرعت شاتر ۲۰ ثانیه، f/22.0

طبقه‌بندی فاصله‌ی کانونی

لنزهای دوربین بسته به فاصله‌ی کانونی معادل‌شان به پنج دسته تقسیم می‌شوند. لنزهای سوپر واید فاصله‌ی کانونی کم‌تر از ۲۴ میلی‌متر دارند. آن‌ها عکس‌هایی با دید بسیار وسیع می‌گیرند. هر چند معمولا تصاویری از دنیا به دست می‌دهند که چندان طبیعی نیستند. استفاده از این لنزها سرگرم‌کننده است و عمق میدان زیادی دارند.

اگر از درون خانه و جاهای بسته زیاد عکس‌برداری می‌کنید، قطعا داشتن این لنزها را به شما توصیه می‌کنم.

لنزهای واید فاصله‌ی کانونی معادل ۲۴ تا ۳۵ میلی‌متری دارند. این لنزها نیز دید وسیعی را می‌گیرند و معمولا برای عکس‌برداری از منظره یا معماری استفاده می‌شوند. وقتی از یک لنز واید استفاده می‌کنید، اضافه کردن کمی جزئیات پیش‌زمینه ایده‌ی بدی نیست. با این کار به بینندگان کمک می‌کنید به عکس شما وارد شوند.

از آن جایی که این لنزها عمق میدان بسیار زیادی دارند، همه‌ی سوژه‌ها (چه دور و چه نزدیک) را می‌توان فوکوس شارپ (با وضوح کرد) کرد.

لنزهای استاندارد فاصله‌ی کانونی بین ۳۵‌ میلی‌متر و ۷۰ میلی‌متر دارند. آن‌ها دنیا را بسیار شبیه به چیزی که چشم‌های ما می‌بیند، می‌گیرند. اعوجاج بسیار کمی را به‌وجود می‌آورند و به همین دلیل مورد علاقه‌ی عکاسان پرتره هستند.

یک ویژگی دیگر این لنزها توانایی آن‌ها در ایزوله کردن سوژه در پس‌زمینه است؛ چرا که از لنزهای واید عمق میدان بسیار کم‌تری دارند.

دوربین X-T2 + لنز XF35mmF2 R WR و عکس گرفته شده در ۳۵ میلی‌متری، ایزوی ۴۰۰، سرعت شاتر ۱۷۰۰/۱، f/2.0، فاصله‌ی کانونی معادل = ۵۳ میلی‌متر 

فاصله کانونی لنز بین ۷۰ و ۳۰۰ میلی‌متر، لنز تله‌فوتو محسوب می‌شود. این لنزها عموما توسط عکاسان حیات وحش استفاده می‌شوند و به آن‌ها اجازه می‌دهند بدون دیده شدن به سوژه‌ی خود نزدیک شوند.

این لنزها حتی در دیافراگم‌های کوچک عمق میدان کمی نشان می‌دهند؛ به همین دلیل فوکوس کامل کردن، حیاتی است.

لنزهای سوپر تله‌فوتو فاصله‌ی کانونی بیش از ۳۰۰ میلی‌متر دارند. معمولا برای عکاسی از پرندگان و سوژه‌های کوچکی که در فاصله‌ی زیادی قرار دارند، استفاده می‌شوند. این لنزها می‌توانند بسیار بزرگ و سنگین باشند و ممکن است برای استفاده از آن‌ها به یک سه‌پایه نیاز باشد. همچنین بسیار گران هستند! لنز نیکون AF-S NIKKOR 800mm f/5.6E FL ED VR در زمان نوشتن این مقاله ۱۶.۳۰۰ دلار است!

خوشبختانه این روزها گزینه‌های ارزان‌تری هم وجود دارند که به عکاسان معمولی هم اجازه می‌دهند وارد دنیای عکس گرفتن از پرندگان شوند.

دوربین X-T3 + لنز XF100-400mmF4.5-5.6 R LM OIS WR و عکس گرفته شده در ۴۰۰ میلی‌متری، ایزوی ۴۰۰، ۲۸۰/۱، f/5.6، فاصله‌ی کانونی معادل = ۶۰۰ میلی‌متر

تاکید می‌کنم که تمامی اعداد و ارقامی که به آن‌ها اشاره کرده‌ام برای دوربین‌های فول‌فریم بوده‌اند. اگر یک دوربین کراپ سنسور دارید، باید فاصله‌های کانونی معادل را با تقسیم این اعداد بر ۱.۵ یا ۲ یا فاکتور کراپ خود به دست بیاورید.

زوم یا پرایم؟

لنزهای پرایم یک فاصله کانونی لنز ثابت و معین دارند. اما لنزهای زوم فاصله‌ی کانونی متغیری دارند. برخی از لنزهای زوم محبوب ۳۵-۱۶ میلی‌متری، ۷۰-۲۴ میلی‌متری و ۲۰۰-۷۰ میلی‌متری هستند. یک لنز خوب برای سفر کردن، لنزی است که بازه‌های تله‌فوتو و واید را پوشش دهد؛ برای مثال لنز ۲۰۰-۱۸ میلی‌متری.

مزیت آن این است که نیازی نیست چند لنز با خود حمل کنید و یا هنگام عکاسی لنزهای خود را عوض کنید.

البته لنزهای زوم یک عیبی هم دارند. معمولا به اندازه‌ی لنزهای پرایم عکس‌های شارپ (با وضوح بالا) نمی‌گیرند. با این که تکنولوژی در حال پیشرفت است و این فاصله در حال از میان رفتن است، هنوز هم این مساله وجود دارد؛ به‌خصوص در لنزهای سوپرزوم مانند ۲۰۰-۱۸ میلی‌متری. یکی دیگر از معایب آن‌ها این است که معمولا دیافراگم بیشینه‌ی باریک‌تری از لنزهای پرایم دارند. یک لنز زوم ممکن است دیافراگم ثابت f/2.8 را داشته باشد، در حالی که یک لنز پرایم با همان فاصله‌ی کانونی بسیار بیشتر باز می‌شود و به نور بیشتری اجازه‌ی ورود می‌دهد.

همین نکته باعث می‌شود لنزهای پرایم در شرایط کم‌نور و تاریک، مطلوب‌تر باشند.

نتیجه‌گیری

از تعریف فاصله کانونی لنز و حتی تفاوت بین زاویه‌ی دید، میدان دید و فاصله‌ی کانونی معادل یک لنز بگذرید. فقط به یاد داشته باشید که لنزهایی که فاصله‌های کانونی بیشتری دارند، سوژه‌ها را نزدیک‌تر می‌کنند؛ مثل تلسکوپ. و لنزهای واید برای عکس‌برداری از چشم‌اندازهای بزرگ مناسب‌اند. اگر نیاز دارید به سوژه‌ی خود بیش از میزانی که واقعا می‌توانید، نزدیک شوید، لنز تله‌فوتو را انتخاب کنید. اگر از عکس‌برداری از مناظر و معماری لذت می‌برید، حتما لنز واید به همراه داشته باشید. برای پرتره و هر چیز دیگر یک لنز ۵۰ میلی‌متری کافی است. سوالات و نظرات خود را با ما در میان بگذارید.