چطور حق کپی رایت برای عکس ثبت کنیم؟

قانون کپی رایت چیست؟

هنگامی که یک عکس دارای حق کپی رایت (حق تکثیر) باشد، شامل حق انحصاری برای تکثیر، ایجاد آثار مشتق بر اساس آن، توزیع کپی و نمایش آن در برابر عموم می‌شود. این قانون به شما اجازه می‌دهد تا در برابر متخلفان، از حق خود به عنوان عکاس دفاع کرده یا قوانینی برای استفاده دیگران از عکس‌های منتشر شده‌تان، تعیین کنید.

به زبان ساده‌، یعنی فقط خود شما می‌توانید عکستان را به فروش برسانید یا چاپ کنید و هیچ‌کس نمی‌تواند بدون اجازه شما، عکستان را در جای دیگری استفاده کند؛ حتی اگر با نرم‌افزارهایی مانند فتوشاپ تغییراتی روی عکس اصلی شما انجام دهند.

در ایالات‌متحده برای کپی رایت عکس‌های خود، نیاز به هیچ اقدام خاصی ندارید؛ به‌محض انتشار اولین تصویر، به طور خودکار صاحب حق کپی رایت هستید. اگر عکس به سفارش کارفرمایی گرفته شود، حق نشر آن عکس هم متعلق به کارفرما است.

طبق قوانین ایالات‌متحده که کامل‌ترین قوانین کپی رایت را دارد، باید کپی رایت عکس خود را ظرف سه ماه از اولین انتشار در دفتر کپی رایت آمریکا ثبت کنید تا از همه حقوق آن برخوردار شوید. اگر به هر نحوی عکاسی نتوانست کپی رایت عکس خود را ثبت کند، همچنان مشمول دریافت هر گونه خسارت واقعی مثل سود حاصل از استفاده غیرقانونی از عکس خواهد بود.

اما در کشورهایی مانند ایران که قوانین مدون و نوینی برای کپی رایت ندارند، چند روش وجود دارد که می‌توان آن را انجام داد. این راهکارها را در ادامه می‌خوانید.

ایجاد  حق کپی رایت برای عکس

برای شروع فرآیند ثبت حق کپی رایت باید وارد Copyright.gov شوید. با پرکردن یک فرم، در چهار مرحله و پرداخت مبغلی می‌توان یک عکس را کپی رایت کرد. برای شروع ثبت اثر، ابتدا نیاز به ایجاد یک حساب کاربری در این وب‌سایت دارید.

در سمت چپ صفحه برنامه استاندارد را زیر عنوان ثبت‌نام کاربر (REGISTER A WORK) انتخاب کنید. در صفحه بعد روی شروع ثبت‌نام کلیک کنید.

در ادامه فرصت دارید نوع کاری که می‌خواهید ثبت‌نام کنید را، معرفی کنید. برای کپی رایت یک عکس، در منوی type your work گزینه work of the visual Arts (هنرهای تجسمی) را انتخاب کنید و گزینه بعدی را تیک زده و روی continue بزنید.

چند مرحله بعدی شامل دادن عنوان قانونی به عکس، ضمیمه کردن صاحب اثر و هر گونه اطلاعات ضروری، مشخص کردن هر گونه شرایط مهم که ممکن است، نیاز به گواهی ویژه داشته باشد و گواهی برنامه به طور رسمی است.

در این بخش نمی‌توان اطلاعاتی را تایپ کرد و باید از گزینه‌های موجود، یکی را انتخاب نمود. در انتها پس از پرداخت هزینه پرونده تشکیل شده و قادر خواهید بود، عکس خود را برای آرشیو دفتر کپی رایت آپلود کنید. حالا تنها کاری که باید بکنید، این است که منتظر قبول نامه باشید.

استفاده از واتر مارک به جای کپی رایت

اگر نمی‌خواهید یا نمی‌توانید برای کپی رایت پولی بپردازید یا مراحل آن را طی کنید، می‌توانید از واترمارک استفاده کنید. قرار دادن یک واترمارک بر روی عکس، لزوماً شبیه به قانون کپی رایت نیست اما این کار دو مزیت دارد:

• هر کسی که کپی رایت اثر را نقض کند، نمی‌تواند ادعای ندانستن کند.
• واترمارکی که به خوبی درون عکس قرار گرفته باشد، حتی با نرم‌افزارهای مختلف پاک نمی‌شود.

قالب درست واتر مارک شامل کلمه اختصاری یا علامت واتر مارک (c) به علاوه سال ایجاد اثر و نام صاحب اثر است.

برای ایجاد واترمارک کپی رایت، عکس را در یک نرم‌افزار ویرایشگر تصویر مثل فتوشاپ باز کنید و یک خط فونت شامل اطلاعات کپی رایت را به آن بیفزایید. بهتر است اندازه و جهت فونت درشت باشد تا در حد امکان، تمام تصویر را در بربگیرید.

با این کار هر کسی که به دنبال استفاده از تصویر شما بدون اجازه باشد، موفق به این کار نمی‌شود. اگر نمی‌خواهید فونت بیش از حد روی تصویر تأثیر بگذارد می‌توانید opacity آن را کاهش دهید.

مجوز کریتیو کامنز (CCL) 

مجوز کریتیو کامنز (Creative Commons license) یا به اختصار CCL، یکی از چند مجوز کپی رایت عمومی است که امکان توزیع آزاد یک کار با کپی رایت را فراهم می‌کند. مجوز CCL به صاحبان اثر اجازه می‌دهد تا حقوق نوآوری‌های خود را حفظ کنند؛ در حالی که اجازه استفاده از اثر را به دیگر کاربران و عموم هم می‌دهند.

همچنین با این مجوز از ورود تعدادی از آثار به حوزه عمومی جلوگیری شد. ناشران بزرگ، بدون پرداخت حقوق آثار، در حال چاپ عکس و انتشار آنان بودند و عموم مردم هیچ منافعی نداشتند. تعداد زیادی از ناشران به بهانه آزادی بیان، از تألیفات، آثار تصویری و فیلم استفاده می‌کردند ولی منافع کپی رایت را به جیب خود می‌ریختند. این مجوز تعادل بین آزادی بیان و منافع کپی رایت را تضمین کرد.

مجوز CCL به تمام آثار مرتبط با کپی رایت اثر اعمال می‌شود. کتاب‌ها، نمایشنامه‌ها، فیلم‌ها، موسیقی، مقالات، عکس‌ها، وبلاگ‌ها و وب‌سایت‌های مرتبط با هر اثر دارای مجوز CCL تحت تأثیر قوانین کپی رایت هستند.

هنرمندان و صاحبان هر نوع اثری با این مجوز می‌توانند با دریافت حق امتیاز بیشتری برای آثارشان، آثار بیشتری تولید کنند و ساخت آثار باکیفیت نیز به این وسیله به سطح بالاتری می‌رسد و مردم هم بدون نقض حق کپی رایت می‌توانند از آثار هنرمندان استفاده کنند.

انواع کریتیو کامنز

چهار مجموعه از مجوزها برای اولین بار در نوامبر 2013 منتشر شدند. در اکتبر 2014 بنیاد علم آزاد مجوزهای CC BY، SA، NC و ND را با عنوان Open Definition برای محتوا و داده‌ها تأیید کرد که در جدول زیر آورده شده است.

جهانی شدن کریتیو کامنز

مجوزهای اصلی کامنز با سیستم حقوقی آمریکا نوشته شده بود؛ بنابراین با قوانین محلی بسیاری از کشورها ناسازگار بود. کریتیو کامنز از همکارانشان خواستند تا مجوزها را ترجمه کرده و متونی مناسب برای همه کشورها تهیه کنند. آن‌ها مجوز کریتیو کامنز را به 50 کشور در سراسر جهان ارسال کردند و مجوز کپی رایت جهانی را آغاز کردند.

محافظت از عکس دارای کپی رایت 

به خاطر داشته باشید که در اکثر مواقع کسی که از عکس‌های شما در وب‌سایتش استفاده می‌کند، به دنبال بردن سود نیست و این کار تنها به بیشتر دیده شدن اثر شما، کمک می‌کند. این کار می‌تواند برای شما خوشحال‌کننده باشد، منتها اگر به نام شما به عنوان عکاس اثر اشاره کنند!

اگر تصمیم گرفتید که عکسی را از وب‌سایتی حذف کنید باید یک پیش‌نویس برای جلوگیری از انتشار عکس آماده داشته باشید یا وکیل شما می‌تواند فضای مجازی را زیر نظر داشته باشد. اخطار takedown DMCA یک گزینه ساده است که بدون وکیل هم می‌توانید آن را بفرستید. این گزینه معمولاً در صورتی کافی است که اثر شما در یک وبلاگ یا نشریه کوچک منتشر شده باشد.

اگر عکس شما را مجله و وب‌سایت بین‌المللی منتشر کرده باشد، بهتر است به اندازه ارزش عکس، فاکتوری برای آن‌ها بفرستید. شرکت‌های بزرگ بودجه‌ای برای تصاویر دارند. خیلی از آن‌ها ترجیح می‌دهند ارزش مادی اثر را پرداخت کنند تا مشکلی برایشان به وجود نیاید.

در بسیاری از موارد امکان دارد نیاز به وکیل نباشد ولی آخرین و مطمئن‌ترین راه برای محافظت از کپی رایت استفاده از وکیل است.

استفاده از عکس دارای کپی رایت

اگر در ایران زندگی می‌کنید و می‌خواهید از عکس دیگر عکاسان استفاده کنید، ابتدا مطمئن شوید که حق انتشار آن رایگان است. در این صورت شما هم می‌توانید به بازنشر رایگان آن ادامه دهید. البته بهتر است منبع یا عکاس آن را هم در مطلب خود عنوان کنید.

اگر عکس خود را از گوگل دانلود می‌کنید، می‌توانید به‌راحتی به سراغ عکس‌هایی بروید که جهت استفاده رایگان در فضای مجازی قرار گرفته‌اند. برای این کار، در تب Image گوگل، وارد تنظیمات Tools شده و در قسمت Usage Rights، گزینه Creative Commons licenses را انتخاب کنید. با فیلتر کردن این گزینه، می‌توانید از عکس‌هایی که گوگل در اختیارتان قرار می‌دهد، رایگان استفاده کنید.

البته قوانینی برای استفاده از این عکس‌ها وجود دارد؛ مثلا نمی‌توانید برای کارهای تجاری از آن استفاده کنید یا بابت آن‌ها هزینه‌ای از دیگران بگیرید.

گزینه Commercial or other licenses در قسمت  Usage Rights برای عکس‌هایی است که می‌خواهید از آن‌ها برای کارهای تجاری استفاده کنید و در واقع برای خرید آن‌ها می‌بایست هزینه کنید یا اجازه عکاس را بگیرید. البته با کمی جستجو در این قسمت، می‌توانید عکس‌های رایگان را هم پیدا کنید.

اولین اقدامات در برخورد با نقض کپی رایت

اگر صاحب یک عکس هستید، می‌توانید نقض کپی رایت اثرتان را به شرکت میزبان وب (webhosting) که مطالب، وبلاگ یا وب‌سایت‌های متخلف را در خود جای داده است اطلاع‌رسانی کنید تا آن‌ها اقدام لازم را انجام دهند.

اگر در لینکدین یا فیسبوک، کاربری، حقوق معنوی اثر شما را سرقت کرد بهترین راه مطلع کردن مدیریت لینکدین و فیسبوک است. آن‌ها به موارد نقض حق کپی‌برداری بسیار حساس‌اند و مطالب نقض‌کننده حق کپی رایت را سریعاً حذف می‌کنند.

اخطار شما باید به‌ صورت کتبی برای شرکت میزبان وب فرستاده شود. برای ارسال اعلان شکایت نقض کپی رایت اثر، رعایت چند نکته ضروری است:

• ثبت امضای فیزیکی یا الکترونیکی شامل نام، ایمیل و سایر مشخصات الکترونیکی شخصی شاکی.
• شناساندن اثر شاکی که از آن کپی‌برداری شده است.
• شناسایی و معرفی مطالب نقض‌کننده حقوق معنوی، طوری که ارائه‌دهنده خدمات، بتواند مطالب را پیدا کند.
• اطلاعاتی مانند آدرس الکترونیکی و تلفن که به ارائه‌دهنده خدمات امکان می‌دهد با شاکی تماس بگیرد.
• بیانیه‌ای مبنی بر نارضایتی از نقض کپی رایت اثری توسط صاحب اثر
• بیانیه‌ای مبنی بر اینکه شکایت و مواردی که مطرح‌شده کاملاً درست است و به عنوان صاحب اثر، بر گفته‌های خود تأکید دارید.

نمونه‌ای از نامه شکایت برای نقض حق کپی رایت

نام اینجانب… و نام کمپانی من… است. وب‌سایتی که شما میزبان آن هستید، حداقل یک حق کپی رایت متعلق به من را نقض می‌کند. یک عکس بدون اجازه من روی سرورهای شما کپی شده است. ARTICLE/PHOTO اصلی که حق تکثیر انحصاری آن متعلق به من است، در این آدرس وجود دارد:… (نشانی وب‌سایت)

کپی غیرمجاز را می‌توانید در این آدرس پیدا کنید:… (نشانی وب‌سایت)

من درخواست حذف مطالب نقض‌کننده فوق‌الذکر را از سرورهای شما دارم و خواهشمندم فوری این اخطار را به نقض‌کننده اطلاع داده و آن‌ها را از هر گونه مطالب مشابه در آینده برحذر دارید.

اینجانب این اطلاعیه را با حسن نیت و با اطمینان از اینکه حقوق معنوی اثر متعلق به من، نقض شده ارائه می‌کنم. گواهی می‌دهم که اطلاعات مندرج در اعلان درست و دقیق است و بنده اختیار اقدام درباره اثر فوق‌الذکر را دارم. لطفاً در صورت نیاز با من تماس بگیرید.

متشکرم

یادتان باشد که متن باید به یکی از زبان‌های بین‌المللی ترجمه و سپس فرستاده شود.

در نهایت باید بگوییم که اجرای قانون حق کپی رایت در ایران با مشکلات زیادی روبروست. شما به عنوان عکاس، می‌توانید روی عکس‌های خود، امضای شخصی خود یا واترمارک بگذارید. عکس خود را در سایت کپی رایت ثبت کنید و در صورت مشاهده استفاده مجدد از عکستان توسط دیگران، به وب‌هاست، نامه زده و اعتراض کنید. تمام راه‌های گفته شده در این مقاله تکمیل‌کننده یکدیگر هستند. پس محکم‌کاری عیب نمی‌کند و برای محافظت از عکس خود، تمام این روش‌ها را انجام دهید.