راهنمای کار با اسپیدلایت

در این مقاله علاوه بر آموزش استفاده از اسپیدلایت ما نگاهی خواهیم داشت به راهنمای خرید این محصول، مدهای فعالیت مختلف و تجهیزات جانبی مفیدی که می‌توانید تهیه کنید. در ادامه‌ی مقاله نیز ما در مورد جدا کردن اسپیدلایت از دوربین و اجرای تکنیک‌های پیچیده با استفاده از آن صحبت خواهیم کرد.

خیلی از مردم زمانی که در مورد گسترش تجهیزات عکاسی خودشان فکر می‌کنند معمولا اسپیدلایت در صدر لیست قرار دارد.

حتی با وجود میزان حساسیت خیلی بالایی که دوربین‌های DSLR مدرن می‌توانند تامین کنند، برخی مواقع فقط نور طبیعی برای نورپردازی سوژه کافی نیست. اسپیدلایت‌ها نیز وسایل سبک و قابل حملی هستند که می‌توانند به سادگی مشکل کمبود نور طبیعی را برای شما برطرف کنند.

البته استفاده‌ی درست از این وسیله و استفاده از تمام ظرفیت آن به کمی مهارت و دانش نیاز دارد. همین موضوع نیز باعث می‌شود بسیاری از کاربران استفاده از اسپیدلایت را فراموش کنند. اما در صورتی که یاد بگیرید چگونه از این وسیله استفاده کنید، از نتایجی که به دست خواهید آورد شگفت‌زده می‌شوید.

راهنمای انتخاب اسپیدلایت

مانند اکثر تجهیزات عکاسی در زمان خرید اسپیدلایت هم ممکن است با گزینه‌های سردرگم کننده‌ی زیادی روبرو شوید. در ابتدا شما باید تصمیم بگیرید که می‌خواهید اسپیدلایتی بگیرید که توسط کمپانی سازنده دوربین خودتان ساخته شده است یا قصد دارید به سراغ تولیدکننده‌های ثالث بروید؟

تنها چیزی که باید از آن مطمئن شوید این است که فلاش موردنظر برای کار با برند دوربین شما طراحی شده است. مانند لنزهای تامرون و توکینا که برای هر دوربین یک مانت اختصاصی دارند، برندهای تولیدکننده اسپیدلایت هم برای هر تولیدکننده یک محصول اختصاصی تولید می‌کنند. در صورتی که از دوربین‌های DSLR استفاده می‌کنید این موضوع از اهمیت خیلی زیادی برخوردار است زیرا امروزه خیلی از تنظیمات فلاش از طریق دوربین انجام می‌شود. به هیچ عنوان وسوسه نشوید که یک فلاش ارزان بخرید و امیدوار باشید که با آن کنار بیائید. بهتر است به جای این کار یک اسپیدلایت با کیفیت با قدرت کمتر تهیه کنید، زیرا می‌توانید کارهای متنوع‌تری با استفاده از آن انجام دهید.

[relatedpost post=”130565″]

در این مقاله ما قصد داریم از اسپیدلایت‌های کانن به عنوان نمونه استفاده کنیم اما اکثر برندهای مطرح قابلیت‌های مشابهی دارند. پس از اینکه برند مدنظر خود را انتخاب کردید باید تصمیم بگیرید که قصد خرید چه نوع اسپیدلایتی را دارید. به زبان ساده هرچقدر که یک محصول گران‌قیمت‌تر باشد روشن‌کنندگی آن نیز بیشتر خواهد بود. این قدرت با یک عدد به نام Guide Number یا عدد راهنما بیان خواهد شد. خیلی از تولیدکننده‌های مطرح یک سری اسپیدلایت تولید می‌کنند. برای مثال اسپیدلایت‌های مخصوص دوربین‌های DSLR کانن عبارتند از: 270EX، 320EX، 430EX و 600EX. در این مورد خاص عدد مدل نشان‌دهنده عدد راهنما نیز هست. برای مثال عدد راهنمای 270EX برابر با 27 متر و عدد راهنمای 320EX نیز 32 متر است. البته به یاد داشته باشید این اعداد با در نظر گرفتن اینکه حساسیت روی 100 تنظیم شده است محاسبه شده‌اند. شما می‌توانید با ضرب کردن فاصله‌ی سوژه در دیافراگم دوربین نیز عدد راهنمای مورد نیاز خود را محاسبه کنید.

این فرمول خیلی کاربردی است و می‌توانید با معکوس کردن آن نیز دیافراگم مورد نیاز را محاسبه کنید. در این مورد شما باید عدد راهنمای فلاش خود را تقسیم بر فاصله‌ی سوژه کنید.

در زمان انتخاب اسپیدلایت اولین موضوعی که باید بررسی کنید این است که می‌خواهید با استفاده از آن چه فاصله‌ای را پوشش دهید. مسلما اگر از اسپیدلایت برای عکاسی کلوزآپ و ماکرو استفاده می‌کنید برخلاف رویدادهای بزرگ به یک اسپیدلایت با عدد راهنمای بالا نیاز نخواهید داشت.

حالت‌ها و قابلیت‌های اسپیدلایت

امروزه اسپیدلایت‌ها با حالت‌های مختلفی عرضه می‌شوند اما فراگیرترین حالت‌هایی که شما نیز ممکن است به آن‌ها نیاز داشته باشید عبارتند از E-TTL، دستی و Multi

E-TTL خودکارترین تنظیمات فلاش است. در این حالت دوربین اطلاعات را از یک نورسنج محیطی دریافت می‌کند و اسپیدلایت نیز یک پیش فلاش با قدرت کم شلیک می‌کند. با مقایسه‌ی تفاوت بین اطلاعات فلاش و نور محیطی دوربین می‌تواند فلاش را به گونه‌ای تنظیم کند که با قدرت مناسب و در لحظه‌ی مناسب شلیک شود. E-TTL یک حالت کاملا کاربردی است و برخلاف حالت‌های کاملا اتوماتیک دوربین می‌توانید از این حالت در شرایط مختلفی استفاده کنید تا نتایج مناسبی به دست بیاورید.

این حالت بیشتر برای مواقعی کاربرد دارد که فاصله‌ی شما با سوژه متغیر است و مرتبا تغییر می‌کند. همچنین برای رویدادهایی که قرار است از چندین فرد مختلف عکاسی کنید هم این حالت مناسب است.

در حالی E-TTL یک حالت خودکار است، در زمان استفاده از اکثر اسپیدلایت های موجود در بازار شما می‌توانید قدرت خروجی را با گام‌های 1/3 تنظیم کنید. این موضوع به عنوان جبران نوردهی فلاش شناخته می‌شود و در صورتی که به صورت کامل با نتیجه‌ای که اسپیدلایت تحویل می‌دهد کاملا راضی نیستید می‌توانید با جبران نوردهی منفی یا مثبت آن را تغییر دهید. به دلیل اینکه نور فلاش معمولا یک نور سخت است، بهتر است این مقدار را روی -1/3 یا -2/3 تنظیم کنید.

حالت Manual یا دستی بیشترین کنترل را در زمان استفاده از اسپیدلایت به شما می‌دهد و باعث خواهد شد قدرت فلاش در تمامی عکس‌ها یکسان باقی بماند. در این حالت قدرت کامل با علامت 1/1 روی کنترل پنل اسپیدلایت نمایش داده می‌شود و به صورت 1/1، ½، ¼، 1/8، 1/16، 1/32، 1/64 و در برخی مدل‌های گران قیمت 1/128 کاهش خواهد یافت. پس از اینکه قدرت فلاش را تنظیم کردید می‌توانید با گام‌های 1/3 آن را به صورت دقیق‌تر نیز تنظیم کنید. در برخی مدلها این گام‌ها به صورت – یا +1/3، 2/3 و… نمایش داده می‌شود و در برخی مدل‌های دیگر از – یا +0.3، 0.7 و… استفاده خواهد شد. با استفاده از این مقادیر عکاس می‌تواند کنترل کاملی روی اسپیدلایت خودش داشته باشد.

نکته: در زمان استفاده از اسپیدلایت فرمول‌هایی که درباره محاسبه‌ی عدد راهنما و دیافراگم بودند را به یاد داشته باشید.

به یاد داشته باشید که تمامی دوربین‌ها و اسپیدلایت‌ها در زمان عکاسی در حالت دستی یک سرعت سینک حداکثری دارند (معمولا بین 1/125 ثانیه تا 1/320 ثانیه). در صورتی که تلاش کنید سرعت شاتر را روی مقداری سریع‌تر از این میزان قرار دهید ممکن است بخشی از عکس نهایی شما به خوبی در معرض نور فلاش قرار نگیرد.

به عنوان بخشی از تنظیمات دستی دوربین شما حتما باید با سینک اول و دوم آشنا باشید. به صورت پیشفرض فلاش در پرده سینک اول (زمانی که شاتر دوربین باز می‌شود) شلیک خواهد شد.

این حالت همزمانی در اکثر عکس‌ها نتایج خیلی خوبی را رقم می‌زند اما در صورتی که از سوژه‌های متحرک عکاسی می‌کنید می‌توانید دوربین را روی پرده سینک دوم تنظیم کنید تا فلاش دقیقا قبل از بسته شدن شاتر شلیک شود. این کار باعث ایجاد نتایج کاملا طبیعی‌تری خواهد شد و رد حرکت را که توسط نور محیط نوردهی شده است را هم در پشت سر سوژه ثبت خواهد کرد. البته به یاد داشته باشید که سینک پرده دوم فقط در سرعت‌های زیر 1/50 ثانیه عمل می‌کند و در صورتی که از سرعت شاتر بالاتر از 1/30 ثانیه استفاده کنید قابل دیدن نخواهد بود.

تقریبا تمامی فلاش‌های موجود در بازار از حالت‌های TTL و Manual پشتیبانی می‌کنند اما هرچقدر که فلاش شما رده بالاتر باشد از حالت‌ها و قابلیت‌های بیشتری هم پشتیبانی می‌کند. یکی از حالت‌های محبوب فلاش، Multi Mode است که با عنوان فلاش استروبوسکوپی هم شناخته می‌شود. در این حالت فلاش در طول نوردهی طولانی چندین بار شلیک خواهد شد. این اتفاق باعث خلق افکت Strobe یا بارق خواهد شد.

[relatedpost post=”133361″]

اسپیدلایت‌های پیشرفته کانن و نیکون نیز از یک حالت به نام High Speed Sync/ HSS در دوربین‌های کانن و Auto Focal Plane / Auto FP در دوربین‌های نیکون پشتیبانی می‌کنند. این حالت به کاربر این امکان را می‌دهد که برای مدت کوتاهی از فلاش خود به عنوان منبع نور ثابت استفاده کند و آن را تا سرعت 1/8000 ثانیه همگام کند. این موضوع در صورتی که به یک عمق میدان خیلی زیاد نیاز داشته باشید خیلی کاربردی خواهد بود و نور خیلی کمی از طریق دیافراگم وارد لنز خواهد شد. همچنین این حالت در صورتی که به سرعت شاتر خیلی بالا برای فریز کردن حرکت نیاز داشته باشید نیز برای شما مفید خواهد بود.

اسپیدلایت‌های مختلف قابلیت‌های مختلفی هم خواهند داشت. برای مثال دو مدل رده بالای فلاش‌های کانن از قابلیت زوم پشتیبانی می‌کنند. این قابلیت کمک می‌کند که فلاش تغییر فاصله کانونی لنز را از 24 میلیمتر تا 105 میلیمتر تشخیص دهد. همچنین این فاصله در برخی مدل‌ها با استفاده از دیفیوزر واید تا 14 میلیمتر قابل گسترش است. این قابلیت کمک می‌کند تا پوشش فلاش با زاویه دید لنز تطابق داشته باشد و باتری کمتری مصرف شود. همچنین با استفاده از این قابلیت زمان بازیابی فلاش نیز کاهش خواهد یافت و با تمرکز نور روی یک محدوده می‌توانید فاصله‌ی طولانی‌تری را پوشش دهید. قابلیت زوم را می‌توانید به صورت دستی نیز تغییر دهید تا بتوانید به افکت‌های خلاقانه بیشتری دسترسی داشته باشید.

یکی دیگر از قابلیت‌هایی که در زمان خرید اسپیدلایت باید مدنظر قرار دهید، توانایی چرخش هد آن است. خیلی از اسپیدلایت‌ها امکان حرکت عمودی از زاویه 0 تا 90 درجه را خواهید داشت. با این قابلیت می‌توانید فلاش را روی سقف بتابانید تا نوری که روی سوژه می‌افتد نرم‌تر باشد. البته به یاد داشته باشید که فلاش را روی دیوارها و سقف‌های خیلی رنگی نتابانید تا رنگ آن‌ها روی عکس شما تاثیر نگذارد. خیلی از اسپیدلایت‌ها نیز توانایی چرخش از چپ به راست را دارند و شما می‌توانید زاویه تابش نور را تغییر دهید و یا آن را روی یکی از دیوارهای نزدیک بتابانید.

تجهیزات جانبی

برای اینکه بیشترین استفاده را از یک اسپیدلایت ببرید می‌توانید روی برخی تجهیزات جانبی سرمایه‌گذاری کنید. یکی ضروری‌ترین تجهیزاتی که باید برای استفاده از اسپیدلایت داشته باشید، Sto-fen نام دارد. این محصول یک جعبه سفید کوچک است که در مقابل اسپیدلایت شما قرار می‌گیرد و کمک می‌کند نور آن پخش شود. این وسیله تاثیر خیلی زیادی روی تصاویر شما خواهد داشت و کمک می‌کند آن‌ها ظاهر طبیعی‌تری داشته باشند.

همچنین می‌توانید به خرید یک سافت باکس کوچک هم فکر کنید. این سافت باکس در جلوی اسپیدلایت شما نصب می‌شود و می‌تواند نور را به خوبی دیفیوز و نرم کند. در نهایت یکی از تجهیزات نسبتا ضروری دیگر کابل Off-Camera و براکت Off-Camera است. این تجهیزات به کاربر این امکان را می‌دهند که اسپیدلایت را در فاصله دورتری نسبت به دوربین قرار دهد و امکانات بیشتری داشته باشد.

سینک سرعت بالا (High Speed Sync)

در بخش قبلی به صورت خلاصه نگاهی به این حالت داشتیم اما در ادامه قصد داریم نگاه جامع‌تری به نحوه‌ی کار آن داشته باشیم. خیلی از اسپیدلایت‌های موجود در بازار (به خصوص مدل‌‎های رده بالاتر) از قابلیت سینک سرعت بالا پشتیبانی می‌کنند. این قابلیت به شما این امکان را می‌دهد که هم از سرعت شاتر بیشتری استفاده کنید و هم بتوانید دیافراگم را بیشتر باز کنید.

برای مثال تصور کنید که در حال عکاسی از سوژه‌های اکشن سریع هستید اما به عمق میدان بالایی هم نیاز دارید. در این مواقع داشتن قابلیت High Speed Sync کمک خیلی زیادی به شما می‌کند زیرا می‌توانید از سرعت شاتر بالایی که برای فریز کردن سوژه نیاز دارید استفاده کنید. همچنین این قابلیت در زمان عکاسی در فضاهای باز برای غلبه به قدرت خورشید و نورپردازی سوژه فقط با کمک فلاش هم مفید است.

روش کار این قابلیت کاملا ساده است و فلاش را برای مدت زمان طولانی‌تری نسبت به حالت عادی روشن نگه می‌دارد. در این حالت فلاش از زمان باز شدن پرده جلو تا زمان بسته شدن پرده عقب روشن می‌ماند و به همین خاطر هیچکدام از قسمت‌های تصویر بدون نوردهی باقی نمی‌مانند. فلاش در واقع در طول این مدت با سرعت چندین هزار بار بر ثانیه روشن می‌شود و کاربر احساس می‌کند که یک جریان پیوسته از نور فلاش را در اختیار دارد.

[relatedpost post=”84428″]

در زمان استفاده از اکثر اسپیدلایت هایی که این قابلیت را دارند شما می‌توانید سینک سرعت بالا را همیشه روشن نگه دارید. در این صورت دوربین در زمانی که سرعت شاتر پائین‌تر یا بالاتر از سرعت حداکثری باشد تنظیمات را تغییر خواهد داد.

در زمان استفاده از حالت سینک سرعت بالای اسپیدلایت شما باید از چند موضوع اطلاع داشته باشید. در صورتی که از این قابلیت استفاده کنید، بلافاصله یک گام از قدرت فلاش را از دست می‌دهید و با هر گام افزایش سرعت شاتر نیز یک گام دیگر از قدرت فلاش را از دست خواهید داد. ممکن است تصور کنید که این موضوع یک مشکل بزرگ است اما در واقع با هر بار افزایش سرعت شاتر، برای تنظیم نوردهی با فلاش باید یک گام دیافراگم را باز کنید.

استفاده از سینک سرعت بالا همچنین به این معنی است که شما قابلیت فریز کردن حرکت فلاش استاندارد را هم از دست می‌دهید. این بدین دلیل است که فلاش در حالت High Speed Sync به صورت مداوم روشن است اما در حالت استاندارد فقط در کسری از ثانیه روشن خواهد شد.

اما از آن‌جایی که شما از حالت سینک سرعت بالا فقط در زمان استفاده از سرعت شاتر خیلی سریع استفاده می‌کنید این موضوع خیلی مهم نیست و عملا با سرعت شاتر حرکت سوژه را فریز می‌کنید. همچنین در زمان استفاده از قابلیت سینک سرعت بالای اسپیدلایت نمی‌توانید عکس‌های شبح وار هم بگیرید.

استفاده از اسپیدلایت به شکل جدا از دوربین

برای اینکه بهترین نتایج ممکن را از اسپیدلایت خودتان بگیرید باید به شکل خلاقانه‌ای فکر کنید. نور فلاش خیلی سخت است و مطمئنا همیشه ممکن است شرایطی پیش بیاید که نیاز باشد از اسپیدلایت خودتان به صورت رو دوربینی استفاده کنید. در خیلی از مواقع هم این حالت کاملا مطلوب است. یکی از شرایطی که استفاده از فلاش به صورت رو دوربینی توصیه می‌شود زمانی است که از آن به عنوان نور Fill-in یا جانشین استفاده می‌کنید. نور جانشین در مواقعی کاربرد دارد که سوژه از پشت نورپردازی می‌شود و یا داخل سایه ایستاده است.

اما در برخی شرایط بهتر است از فلاش خودتان به صورت جدا از دوربین و یا Off-Camera استفاده کنید. یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای انجام این کار استفاده از کابل‌های Off-Camera است که این اجازه را به شما می‌دهند که نور را از کنار به سوژه بتابانید. همچنین می‌توانید نور را روی یک پایه نصب کنید تا امکانات بیشتری داشته باشید. یادگیری عکاسی به این شکل ممکن است کمی زمان‌بر باشد اما مطمئنا ارزشش را خواهد داشت. در صورتی که واقعا به عکاسی Off-Camera علاقه دارید می‌توانید به خرید تریگرهای بیسیم هم فکر کنید تا امکانات خیلی بیشتری برای چیدمان نور در اختیار داشته باشید.

داخل خیلی از اسپیدلایت‌های رده بالای موجود در بازار یک واحد فرمان‌بر (Slave) وجود دارد. این بدین معنی است که می‌توانید از آن‌ها برای فعال کردن فلاش‌های دیگر استفاده کنید و امکان استفاده از چندین فلاش را برای ایجاد افکت‌های مختلف خواهید داشت.

با استفاده از اسپیدلایت به صورت جدا از دوربین شما می‌توانید نور را از زوایای مختلف به سوژه بتابانید و نور سختی که معمولا فلاش ایجاد می‌کند را از بین ببرید. همچنین می‌توانید نور طبیعی محیط را یک یا دو گام کاهش دهید. با این روش نوری که فلاش ایجاد می‌کند ظاهر طبیعی‌تری خواهد داشت.

تکنیک‌های خلاقانه با کمک اسپیدلایت

اسپیدلایت فقط برای نورپردازی سوژه کاربرد ندارد. شما می‌توانید از این وسیله برای خلق افکت‌های خلاقانه نیز استفاده کنید. در ادامه نگاهی کوتاه خواهیم داشت به برخی از افکت‌هایی که با استفاده از اسپیدلایت می‌توانید ایجاد کنید:

1- عکس‌های شبح وار

استفاده از سرعت شاتر پائین در زمان کار با اسپیدلایت می‌تواند عکس‌های شبح وار بسیار زیبایی خلق کند و یک دنباله‌ی شبح مانند در پشت سر سوژه ثبت شود. این روش کاملا علمی نیست و با آزمون و خطا به دست می‌آید. عکس‌های شبح وار فقط در مقابل پس زمینه‌های خاکستری یا تیره قابل مشاهده هستند و میزان محو بودن آن‌ها به اندازه‌ای است که در مقابل پس زمینه سفید اصلا دیده نمی‎‌شوند.

با اعداد استاندارد شروع کنید: ایزو 100، دیافراگم f/8، سرعت شاتر 1/125 و قدرت فلاش را هم روی ¼ تنظیم کنید. نوردهی فلاش را به اندازه‌ای تغییر دهید که بسته به سوژه مناسب باشد. سپس سرعت شاتر را روی یک ثانیه قرار دهید. ممکن است پس زمینه خیلی روشن باشد. در این صورت از یک دیافراگم نسبتا بسته‌تر استفاده کنید و دوباره امتحان کنید.

ممکن است نیاز باشد برای فریز کردن تصویر فلاش خودتان را تقویت کنید.

برای نتیجه بهتر باید سوژه در زمانی که فلاش روشن می‌شود کمی ثابت‌تر باشد و پس از خاموش شدن فلاش دوباره حرکت کنید تا عکس موردنظر گرفته شود. در مورد سوژه‌های ثابت نیز می‌توانید این افکت را با ثابت نگه داشتن دوربین در زمان روشن بودن فلاش و سپس حرکت دادن آن ایجاد کنید.

همچنین استفاده از این تکنیک با سینک پرده دوم نیز ممکن است. تنظیمات این حالت در اسپیدلایت‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد. به همین خاطر بهتر است دفترچه راهنمای اسپیدلایت خودتان را برای این موضوع بررسی کنید. این حالت برای مثال در صورتی که مدل در حال حرکت دادن موهای خودش باشد خیلی کاربرد دارد.

2- نقاشی با نور

نقاشی با نور اساسا به این معنی است که شما می‌‎توانید از سوژه با چندین نوردهی مختلف عکاسی کنید. برای این کار در یک اتاق تاریک دوربین را روی سه پایه قرار دهید و سرعت شاتر را روی 8 ثانیه قرار دهید. سپس با استفاده از نورسنج اسپیدلایت را روی قدرت کامل قرار دهید و تنظیمات نوردهی مناسب برای سرعت شاتر 1/125 ثانیه را پیدا کنید. سپس دیافراگم را روی عدد پیشنهادی قرار دهید. در صورتی هم که نورسنج ندارید باید از دیافراگم‌های مختلف استفاده کنید تا به افکت موردنظر برسید.

حرکات سوژه را در طول مدت زمان عکاسی برنامه‌ریزی کنید و سپس شروع به عکاسی کنید. فلاش را به صورت دستی روشن کنید. سپس از سوژه بخواهید که حرکت کند و دوباره فلاش را روشن کنید. این مراحل را در طول مدت زمان هشت ثانیه‌ای که در اختیار دارید هر چقدر که می‌خواهید تکرار کنید.

3- عکاسی پرتره با استفاده از اسپیدلایت

بسیاری از کاربران تصویر می‌کنند که گرفتن یک عکس پرتره‌ی خوب فقط با استفاده از یک اسپیدلایت غیرممکن است. اما می‌توانید فقط با استفاده از چند تکنیک ساده عکس‌های دراماتیکی بگیرید:

• نور فلاش را با زاویه 45 درجه به سوژه بتابانید و از یک Sto-fen یا سافت باکس برای جلوگیری از ایجاد سایه‌های سخت استفاده کنید. این تکنیک در صورتی که سوژه را در فاصله خیلی نزدیکی نسبت به یک بکگراند تیره قرار دهید عملکرد خیلی خوبی خواهد داشت. همچنین مطمئن شوید که بخش زیادی از نور فلاش شما به همین بکگراند برخورد خواهد کرد.
• فلش را روی Manual Power یا قدرت دستی قرار دهید و قدرت آن را حدودا روی ¼ قرار دهید تا بتوانید از دیافراگم‌های بازتر استفاده کنید و عمق میدان کمتری داشته باشید. قدرت فلاش را به اندازه‌ای تغییر دهید که به نتایج دلخواه خود برسید.

سخن نهایی

امیدواریم که با مطالعه‌ای این مقاله به درک بهتری از اسپیدلایت و استفاده از آن به صورت خلاقانه به نفع خودتان برسید. به یاد داشته باشید که کلید یادگیری هر موضوعی تمرین و تجربه است.