مقدمه‌ای بر عکاسی مادون قرمز

البته این نوع عکاسی، مثل هر سبک دیگری از عکاسی و یا هنر یک موضوع سلیقه‌ای است. به دلیل افزایش تعداد دستگاه‌های دوربین‌دار و بهبود تکنولوژی‌های مرتبط به آن‌ها، عکاسی مادون قرمز به عکاس‌ها اجازه می‌دهد که کار خود را به بخش‌های جدیدتری گسترش دهند و تصاویری که خلق می‌کنند را از دیگر تصاویر متمایز نمایند.

واژه‌شناسی

در این مقاله، ما از عبارات «نزدیک به مادون قرمز» و یا به زبان ساده «IR» برای اشاره به طیف نوری مادون قرمز استفاده خواهیم کرد. نزدیک به مادون قرمز، به طیفی از نور که فراتر از طیف قابل تشخیص توسط چشم انسان است اشاره دارد. محدوده‌ی نور چیزی بین 700 تا 1200 نانومتر است. از طیف‌های نوری بالاتر از نزدیک به مادون قرمز (Near-Infrared) برای عکاسی حرارتی استفاده می‌شود. تکنولوژی حرارتی با فیلم‌هایی مثل «Patriot Games» و… مشهور شدند که در آن‌ها پرسنل نظامی و امنیتی می‌توانستند با اندازه‌گیری حرارت بدن، شخصیت شرور فیلم را در شرایط تاریک پیدا کنند. سنسورهای مورد استفاده در دوربین‌های دیجیتالی متداول امروزی توانایی تشخیص عکس‌های حرارتی را ندارند ولی تحت شرایط مناسب، دوربین‌های دیجیتالی می‌توانند به شکل فوق‌العاده‌ای نور مادون قرمز را ثبت کنند.

تاریخچه عکاسی مادون قرمز

اولین تلاش‌های برای عکاسی مادون قرمز با استفاده از صفحات فیلم خاص، در اوایل قرن بیستم انجام شد. در طول جنگ جهانی اول، عکاسی مادون قرمز به شدت ارزشمند بود زیرا عکس‌هایی که با طیف مادون قرمز گرفته می‌شدند، به اندازه‌ی عکس‌های دیگر تحت تاثیر غبار جوی قرار نمی‌گرفتند. همچنین عکاسی مادون قرمز قادر بود به صورت مشخص تفاوت بین ساختمان‌ها و پوشش گیاهی را نشان دهد و افراد می‌توانستند با استفاده از این تصاویر خیلی راحت‌تر اهدافی مثل کارخانه‌های مهمات استتار شده و دیگر مکان‌های کلیدی را پیدا کنند. رودخانه‌ها، جریان‌های آب، دریاچه‌ها و دیگر مسیرهای آبی نیز با یک رنگ خیلی تیره مشخص می‌شدند و تشخیص آن‌ها را خیلی ساده‌تر می‌کرد.

در طول دهه‌ی 30 و 40 میلادی فیلمسازها انواع مختلفی از فیلم حساس به مادون قرمز را معرفی کردند که توجه عکاس‌های آماتور و فیلم‌سازهای هالیوودی را به خود جلب کردند. ارتش هم استفاده از عکاسی مادون قرمز را گسترش داد زیرا قصد داشت تا جای ممکن در طول جنگ جهانی دوم برتری داشته باشد. در دهه‌ی 60 میلادی عکاسی مادون قرمز با یک مجموعه تغییر روبرو بود زیرا خواننده‌های برتر آن زمان مثل «Grateful Dead» و «Jimmy Hendrix» با کاورهای آلبوم خودشان باعث شهرت این سبک عکاسی شدند. با اختراع دوربین‌های دیجیتال در اواخر دهه‌ی 90 میلادی هم عکاسی معمولی و هم عکاسی مادون قرمز در شرف تغییر بودند. علاوه بر عکاس‌های حرفه‌ای و آماتور مقامات انتظامی نیز از عکاسی مادون قرمز برای تشخیص شواهد و مدارکی که با چشم عادی قابل دیدن نیستند استفاده می‌کنند.

خصوصیات نور IR

نور مادون قرمز بازتاب داده شده، مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از افکت‌های سورئال را خلق می‌کند. گیاهان به رنگ سفید یا نزدیک به سفید دیده می‌شوند. پوست یک بافت نرم و شیری به خود می‌گیرد ولی رگ‌های نزدیک به سطح پوست ممکن است تقویت شوند و ظاهری ترسناک را شبیه‌سازی کنند. چشم‌ها می‌توانند کمی روح مانند باشند زیرا عنبیه چشم تون‌های خیلی تاریکی خلق می‌کنند و سفیدی چشم هم تقریبا خاکستری دیده می‌شود. لباس‌های مشکی بسته به نوع پارچه به شکل خاکستری یا سفید دیده خواهند شد. نور مادون قرمز می‌تواند حتی از عینک‌های آفتابی که به چشم ما خیلی تیره و یا آینه‌ای هستند نیز عبور کند. آسمان‌های آبی نیز ظاهر دراماتیک‌تری به خودشان خواهند گرفت.

عکس‌های مادون قرمز یک جنبه‌ی دیگر هم دارند که توضیح دادن و دسته‌بندی آن کمی سخت‌تر است. در این عکس‌ها نوع خاصی از کنتراست وجود دارد که کمتر در عکس‌های معمولی دیده خواهد شد. عکس‌های سیاه و سفید با کنتراست بالا، نزدیک‌ترین نوع عکس به عکس‌های مادون قرمز هستند ولی حتی این عکس‌ها هم نمی‌توانند ظاهر و احساس خاص عکس‌های مادون قرمز را شبیه‌سازی کنند. این افکت‌ها هستند که باعث جادویی شدن عکاسی مادون قرمز خواهند شد؛ همه چیز متفاوت‌تر از چیزی است که شما به دیدن آن تحت نور مرئی عادت دارید.

گزینه‌های عکاسی مادون قرمز

هنوز هم می‌توانید در برخی فروشگاه‌های خاص، فیلم‌های مادون قرمز 35 میلیمتری را در رول‌های 36تایی با قیمت نسبتا مناسبی تهیه کنید. این فیلم‌ها را می‌توانید به راحتی داخل دوربین‌های SLR قدیمی خودتان قرار دهید و بدون نیاز به هر وسیله‌ی دیگری به عکاسی مادون قرمز بپردازید. البته ممکن است نیاز باشد که کمی برای ظاهر کردن فیلم‌های خودتان بیشتر هزینه کنید و یا آن‌ها را به لابراتوارهای ویژه‌ای که این کار را انجام می‌دهند بفرستید.

گزینه دیگری که در اختیار شما قرار دارد این است که یک فیلتر IR دایره‌ای تهیه کنید و آن را به دهانه‌ی لنز خودتان متصل نمائید. این فیلتر از عبور نور مرئی جلوگیری می‌کند و فقط به نور مادون قرمز اجازه‌ی عبور و رسیدن به سنسور دوربین را می‌دهد. قیمت این فیلترها بسته به ابعاد آن‌ها و مقدار طیف مادون قرمزی که عبور می‌دهند متفاوت است. مهم‌ترین تفاوت این فیلترها نحوه‌ی رندر و ارائه‌ی رنگ‌ها است (کمی پائین‌تر در مورد این موضوع بحث شده است)، ولی عموما این مسئله به سلیقه‌ی شما بستگی دارد. پرداخت هزینه‌ی بیشتر برای فیلتری که بخش متفاوتی از نور مادون قرمز را انتقال می‌دهد، لزوما به این معنی نیست که نتایج نهایی از نتایج به دست آمده توسط فیلتر ارزان‌تر بهتر هستند و یا شما آن‌ها را بیشتر دوست خواهید داشت.

نقطه ضعف فیلترهای مادون قرمزی که به لنز متصل می‌شوند چیست؟ اولین مشکل تاری ناشی از حرکت (Motion Blur) است. از آنجایی که در مقابل دوربین DSLR شما یک فیلتر مسدودکننده‌ی نور مادون قرمز وجود دارد، مقدار خیلی کمی از نور مادون قرمز به سنسور می‌رسد. فیلتر مادون قرمزی هم که شما در مقابل لنز نصب کرده‌اید فقط به نور مادون قرمز اجازه‌ی عبور می‌دهد و نور مرئی از آن رد نمی‌شود. ترکیب فیلتر مادون قرمز و فیلتر مسدودکننده‌ی نور مادون قرمز، باعث خواهد شد که به مدت زمان خیلی طولانی برای نوردهی نیاز داشته باشید. از آنجایی هم که فیلتر IR خیلی تاریک است، شما باید قبل از اتصال فیلتر مادون قرمز به لنز، فوکوس کنید.

مدت زمان نوردهی بسته به نوع فیلتر مادون قرمز مورد استفاده، حساسیت سنسور دوربین به نور مادون قرمز، مشخصات فیلتر مسدودکننده‌ی نور IR دوربین و البته مقدار نور مادون قرمز متفاوت خواهد بود. برای مثال ممکن است برای عکاسی مادون قرمز در یک روز آفتابی تابستان به چیزی بین 45 تا 60 ثانیه نوردهی نیاز داشته باشید تا بتوانید یک عکس مادون قرمز با نوردهی مناسب ثبت کنید. استفاده از این مدت زمان نوردهی برای عکاسی از سوژه‌هایی مثل ساختمان‌ها و یا دیگر اشیاء بی حرکت اشکالی ندارد ولی نمی‌توانید برای عکاسی از سوژه‌هایی که حرکت می‌کنند مثل مردم، حیوانات، برگ‌ها، گل‌ها و… از آن استفاده کنید. اما در صورتی که می‌خواهید با کمترین هزینه ممکن و خیلی سریع عکاسی مادون قرمز را آغاز کنید، می‌توانید یک فیلتر مادون قرمز مثل Hoya R72 تهیه کنید تا راحت‌تر بتوانید تصمیم بگیرید که این سبک برای شما مناسب است یا خیر. R72 محبوب‌ترین فیلتر مادون قرمز موجود در سطح بازار است زیرا طیف وسیعی از نور مادون قرمز را عبور می‌دهد، قیمت اقتصادی‌ای دارد و تصاویر مادون قرمز فوق‌العاده‌ای هم خلق می‌کند.

گزینه‌ی آخر هم تبدیل دوربین dslr خودتان به یک دوربین مادون قرمز اختصاصی است. این گزینه گران‌تر تمام می‌شود ولی بهترین نتایج را برای شما خلق می‌کند و انعطاف‌پذیری خیلی بیشتری هم نسبت به روش‌های دیگر خواهید داشت.

تبدیل DSLR برای عکاسی مادون قرمز

برای استفاده از این گزینه باید فیلتر محدودکننده‌ی نور مادون قرمز مقابل سنسور دوربین حذف شود و با فیلتری که فقط نور IR را انتقال می‌دهد تعویض شود. این کار دقیقا مثل استفاده از فیلتر مادون قرمزی است که قبلا در مورد آن صحبت کردیم و تعویض آن با فیلتر مسدودکننده‌ی داخل لنز است. مزیت این روش این است که می‌توانید از دوربین خودتان به صورت کاملا معمولی استفاده کنید و از مدت زمان‌های نوردهی و سرعت شاتر معمولی استفاده کنید. با استفاده از این روش هیچ نیازی به افزایش مدت زمان نوردهی یا استفاده از فوکوس دستی نخواهید داشت و نیازی نیست با فیلترهای مادون قرمزی که جلوی لنز نصب می‌شوند سر و کله بزنید. مهم‌تر از همه اینکه دیگر عکس‌های شما تار نخواهند شد.

معایب استفاده از یک دوربین مادون قرمز اختصاصی هم هزینه‌ی آن، عدم امکان استفاده از دوربین برای کارهایی به جز عکاسی IR و باطل شدن گارانتی دوربین است. برای تبدیل دوربین DSLR به دوربین مادون قرمز شما دو روش در اختیار دارید:

1. فرستادن دوربین به تعمیرگاه‌های معتبر
2. انجام تبدیل توسط خودتان

ما به شدت گزینه‌ی 1 را توصیه می‌کنیم، مگر اینکه خودتان بتوانید کارهایی که در ادامه گفته می‌شود را انجام دهید: مشاهده‌ی فیلم آموزشی در این زمینه، توانایی کار با قطعات الکترونیکی ریز و حساس، باز کردن دوربین و رسیدن به سنسور در محیط‌های فوق‌العاده تمیز، حذف فیلتر مسدودکننده‌ی مادون قرمز، تعویض آن با فیلتر مادون قرمز، سر هم کردن دوباره‌ی دوربین و سر و کله زدن با تمامی مشکلات بدیهی مثل ورود گرد و خاک، مو و دیگر ذرات ریز به داخل دوربین و همچنین دیگر مشکلات عملکردی ناشی از باز و بسته کردن دوربین. لازم به ذکر است که انجام دادن این کار اصلا آسان نیست و تمامی عواقب ناشی از آن برعهده‌ی خود شما خواهد بود.

شرکت‌های زیادی وجود دارند که کار تبدیل دوربین‌های DSLR معمولی به دوربین مادون قرمز را انجام می‌دهند. صرف نظر از اینکه کدام شرکت را برای این کار انتخاب می‌کنید، فقط باید مطمئن شوید که به صورت کامل در مورد آن‌ها تحقیق کرده‌اید و می‌توانید به راحتی دوربین خودتان را به آن‌ها تحویل دهید.

عکاسی مادون قرمز

از آنجایی که دوربین DSLR شما به صورت اختصاصی برای عکاسی مادون قرمز تغییر کرده است، می‌توانید همانطور که در نور مرئی از آن استفاده می‌کنید، به عکاسی بپردازید. ترکیب ایزو، سرعت شاتر و دیافراگم همانطور که در دوربین‌های معمولی کار می‌کنند، در اینجا هم کار می‌کنند. استفاده از نورسنجی ماتریکس در عکاسی مادون قرمز همیشه نتایج دقیقی برای شما به دنبال دارد البته بهتر است دوربین، لنز و شرایط نوردهی خودتان را هم در نظر بگیرید و بررسی کنید که آیا حالت Center-Weighted نتایج بهتری را برای شما رقم می‌زند یا حالت ماتریکس؟

برای اینکه بفهمید یک عکس Raw خوب، روی LCD دوربین شما چطور به نظر می‌رسد به کمی آزمون و خطا نیاز خواهید داشت ولی با گذر زمان متوجه خواهید شد که چه زمانی یک عکس مادون قرمز را به خوبی نوردهی کرده‌اید یا باید از جبران نوردهی استفاده کنید.

لنزهای مورد استفاده

ما معمولا فکر می‌کنیم که بهترین لنزها، بهترین تصاویر را هم خلق خواهند کرد. با این وجود، لنزی که بهترین عملکرد را در نور مرئی دارد، ممکن است ضعیف‌ترین عملکرد را در دنیای مادون قرمز داشته باشد. در مقابل ممکن است لنزهای ارزان قیمت، عملکرد خیلی بهتری نسبت به همتایان گران قیمت خودشان داشته باشند. مهم‌ترین مشکل لنزهایی که عملکرد ضعیفی در عکاسی مادون قرمز دارند دو مورد است؛ اولین مشکل ایجاد یک نقطه‌ی متفاوت در مرکز تصویر (با نوردهی و رنگ‌های متفاوت نسبت به بقیه عکس) و دومین مورد نیز حساس‌تر بودن لنز به بازتاب‌های درونی (Flare) است. شما می‌توانید نقطه‌ی متفاوتی که در مرکز تصویر ایجاد می‌شود را در زمان ادیت حذف کنید، اما ممکن است کمی زمان‌بر باشد.

مثل بازتاب‌های درونی در عکس‌های معمولی، بازتاب‌های عکس‌های مادون قرمز هم به سادگی قابل اصلاح نیستند و بازتاب‌های روی عکس‌های مادون قرمز هم سخت‌تر پیدا می‌شوند. در عکاسی در نور مرئی، خیلی ساده می‌توانید با بررسی زاویه خودتان نسبت به خورشید، متوجه شوید که احتمال بروز بازتاب‌های داخلی وجود دارد. اما در عکاسی مادون قرمز، شما نمی‌توانید مثل عکاسی در نور مرئی این موضوع را تشخیص دهید، زیرا امکان دیدن نور مادون قرمز برای شما وجود ندارد. به همین خاطر در زمان عکاسی مادون قرمز بررسی صفحه نمایش خیلی مهم است زیرا فقط با استفاده از صفحه نمایش است که می‌توانید متوجه بروز فلر و بازتاب‌های داخلی در تصاویر خودتان شوید.

بهترین استراتژی این است که از لنزهایی استفاده کنید که برای عملکرد خوبشان در عکاسی مادون قرمز شناخته شده‌اند. البته پیدا کردن چنین چیزی هم آسان نیست. با اینکه می‌توانید نقد و بررسی‌های زیاد و با کیفیتی را برای لنزهای مختلف پیدا کنید، فقط تعداد انگشت‌شماری از آن‌ها به موضوع عکاسی مادون قرمز پرداخته‌اند. یکی از منابع خیلی خوب وبسایت  Bjorn Rorslett(http://www.naturfotograf.com/index2.html) است. این وبسایت یکی از معدود سایت‌هایی است که به صورت اختصاصی لنزها را با در نظر گرفتن عملکرد مادون قرمز آن‌ها مورد بررسی قرار می‌دهد. همانطور که داخل این سایت هم می‌توانید ببینید لنز نیکون 18-55 در مقایسه با لنزهای دیگری که چندین برابر آن قیمت دارند، عملکرد فوق‌العاده‌ای در زمینه عکاسی مادون قرمز دارد.

ادیت عکس‌های مادون قرمز

عکس‌های Raw، مثل عکاسی در نور مرئی، بیشترین انعطاف‌پذیری ممکن را در زمینه‌ی ادیت عکس‌های مادون قرمز هم در اختیار شما قرار می‌دهند. عکس‌های Raw که داخل دوربین می‌بینید خیلی جذاب نیستند. این عکس‌ها که معمولا به رنگ صورتی هستند، خیلی بی روح هستند و هیچگونه کنتراستی هم ندارند. عکس‌های Raw ثبت شده توسط دوربین‌های مادون قرمز که ادیت نشده‌اند، به ندرت می‌توانند افراد دیگر را ترغیب کنند که این سبک عکاسی را شروع کنند. عکس مادون قرمز زیر کنتراست کافی را دارد ولی عکس‌های دیگر ممکن است خیلی نامطلوب‌تر باشند.

چه چیزی باعث صورتی شدن تصویر شده است؟ فاکتورهای مختلفی روی ظاهر عکس‌های مادون قرمز Raw تاثیر گذار هستند: نوع سنسور DSLR مورد استفاده، فیلتر مادون قرمز نصب شده روی دوربین DSLR و الگوریتم‌های مورد استفاده برای تنظیم وایت بالانس مهم‌ترین موارد هستند. تصاویر مادون قرمز در واقع هیچگونه رنگی ندارند ولی سنسور دوربین DSLR شما باید مقادیری را به سنسورهای آبی، سبز و قرمز متعلق به الگوی Bayer تخصیص دهد. با اینکه عکس‌های مادون قرمز تولید شده توسط هر دوربین تا حدودی با دوربین‌های دیگر متفاوت است اما اکثر دوربین‌های DSLR تصاویری تولید می‌کنند که شبیه به عکس بالا هستند.

من عکس‌های مادون قرمز خودم را در لایتروم با استفاده از یک تنظیمات پیشفرض که نقطه شروع خوبی برای تنظیم وایت بالانس، تون، کنتراست، وضوح و… است ادیت می‌کنم. مهم‌ترین مورد از بین این تنظیمات وایت بالانس است که من مقدار  Temperature آن را روی 2100 و Tint را روی -72 تنظیم می‌کنم. اکنون نتیجه نهایی چیزی مثل تصویر زیر خواهد بود. اکنون تصویر در حال شکل گرفتن است و خیلی بهتر از عکس صورتی رنگی است که فایل Raw اصلی به ما تحویل داده بود.

سپس عکس بالا را در فتوشاپ CS5 باز می‌کنم. داخل فتوشاپ من یک سری اکشن ایجاد کرده‌ام که با استفاده از آن‌ها کانال‌های آبی و قرمز با مقادیر مختلفی با هم جابجا خواهند شد. همچنین از یک سری اکشن هم استفاده می‌کنم که نتیجه‌ی آن‌ها رنگ‌های آبی و زرد است. من فقط با آزمون و خطا به این نتایج دست یافته‌ام. وقتی که به نتیجه‌ای دست خواهم یافت که آن را دوست دارم، در حالی که تمامی تنظیمات اعمال شده را به یاد دارم، بلافاصله یک اکشن فتوشاپ ایجاد می‌کنم. برخی اوقات اشباع رنگ را بسته به چیزی که دوست دارم به آن برسم و یا طبیعت عکس مورد بحث کاهش می‌دهم. برخی اوقات نیز مقدار Hue یک رنگ خاص را تغییر می‌دهم. از آنجایی که مادون قرمز هیچگونه رنگ واقعی ندارد، رنگ‌هایی که مشاهده می‌کنید حاصل فاکتورهای مختلفی هستند که از دوربینی به دوربین دیگر متفاوت هستند. بنابراین عکس‌هایی که با دوربین اختصاصی شما گرفته شده‌اند، در صورتی که با اکشن‌های فتوشاپ و تنظیمات پیشفرض لایتروم من ادیت شوند، ممکن است به نتایج متفاوت‌تری برسیم.

عکس پائین نتیجه نهایی پس از کمی ادیت بیشتر، کاهش نویز و افزایش شارپنس است:

خلاصه

عکاسی مادون قرمز، به خصوص با در نظر داشتن انعطاف‌پذیری دوربین‌هایی که برای عکاسی مادون قرمز تغییر کرده‌اند، یک دنیای هیجان‌انگیز جدید را به روی هر عکاسی باز خواهد کرد. این مقاله فقط مقدمه‌ای بر مسائل و مواردی است که باید برای عکاسی مادون قرمز در نظر داشته باشید. در صورتی که مایل هستید مسائل بیشتری در مورد این موضوع یاد بگیرید، در قسمت نظرات همین مطلب با ما در ارتباط باشید. تلاش می‌کنیم در مقالات آینده بیشتر به جوانب مختلف عکاسی مادون قرمز بپردازیم.