مانت لنز چیست ؟ تاریخچه و بررسی مانت لنز در دوربین‌های مختلف

مانت لنز یکی از اجزای اساسی دوربین‌های دیجیتال است که نقش اتصال فیزیکی و الکترونیکی میان لنز و بدنه دوربین را ایفا می‌کند. این بخش، علاوه بر فراهم آوردن ارتباطات لازم برای عملکردهای مختلف مانند فوکوس اتوماتیک و نورسنجی، تأثیر زیادی بر طراحی و کارایی لنزها دارد. در این مقاله به تاریخچه مانت لنز و تفاوت‌های آن در دوربین‌های مختلف خواهیم پرداخت

مانت لنز چیست ؟

به زبان ساده، لنز مانت یک شکاف با اندازه مشخص در دوربین‌های لنز قابل تعویض است که امکان اتصال لنزهای طراحی‌شده برای همان مانت را فراهم می‌کند. در روزهای ابتدایی عکاسی، لنزها تنها به‌صورت مکانیکی به دوربین‌ها متصل می‌شدند و هیچ ارتباطی بین آن‌ها وجود نداشت. اما با ظهور سیستم‌های نورسنجی خودکار و فوکوس اتوماتیک، ایجاد تماس‌های الکترونیکی در دوربین‌ها و لنزها برای برقراری ارتباط میان آن‌ها ضروری شد. به همین دلیل، لنز مانت دیگر تنها یک حفره فیزیکی ساده نبوده، بلکه به‌نوعی به‌عنوان یک واسط میان لنزها و دوربین‌ها عمل می‌کند.

چرا چند نوع مختلف مانت لنز وجود دارد؟

ممکن است این سوال مطرح شود که چرا چند نوع مانت لنز مختلف وجود دارد و چرا فقط یک نوع مانت برای همه دوربین‌ها کافی نیست. اگر فقط یک نوع مانت وجود داشت، کار برای مصرف‌کنندگان آسان‌تر می‌شد. اما به دلایل فنی و اقتصادی، این موضوع تغییر کرده است. سیستم‌های مختلف دوربین به ابعاد، فاصله فلنج، ارتباطات الکترونیکی و شرایط فیزیکی متفاوتی نیاز دارند.

همچنین، بسیاری از تولیدکنندگان تمایل دارند مانت لنز اختصاصی خود را داشته باشند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا کنترل کامل بر تولید را در اختیار داشته باشند و از افشای رموز کسب و کار خود جلوگیری کنند. در ادامه، هر یک از این دلایل را به طور دقیق‌تر بررسی خواهیم کرد.

نگاهی کوتاه به تاریخچه مانت لنز

در طول 150 سال تاریخ عکاسی، ابعاد فیلم و دوربین‌ها همواره روندی پیشرفته را طی کرده است. با پیشرفت تکنولوژی، اندازه دوربین‌ها روز به روز کوچک‌تر شده است. دوربین‌های لارج فرمت که ابتدا در عکاسی استفاده می‌شدند به فیلم‌های بزرگی نیاز داشتند، اما اکنون دوربین‌های موبایل با سنسورهایی به اندازه چند میلی‌متر به بازار آمده‌اند.

تکامل مانت لنز

دوربین‌های لارج فرمت عملکردی کاملاً متفاوت با فرمت‌های کوچک‌تر داشتند و از تکنولوژی قرن نوزدهم تبعیت می‌کردند. به همین دلیل، هیچ‌گونه مانت لنز استاندارد برای این دوربین‌ها طراحی نشد. در این دوربین‌ها، لنز به یک تخته لنز متصل می‌شد و سپس به حلزونی دوربین وصل می‌گردید.

با توسعه دوربین‌های مدیوم فرمت که ابعاد کوچکتری داشتند، نیاز به استانداردسازی مانت لنزها بیشتر شد. به عنوان مثال، برند هسل‌بلاد (Hasselblad) در سال 1600F از مانت لنز خود رونمایی کرد که تا امروز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مانت‌های دوربین‌های 35 میلیمتری

پس از عرضه دوربین‌های 35 میلیمتری، تعداد زیادی دوربین وارد بازار شد و به تبع آن، مانت‌های لنز متعددی نیز معرفی شد. برخی از این مانت‌ها به اجداد مانت‌های کنونی تبدیل شدند و برخی دیگر به مرور زمان از بازار کنار رفتند.

ظهور مانت‌های اختصاصی و عمومی

در کنار مانت‌های اختصاصی برندهای معروف مانند canon FD و Nikon F، مانت‌های عمومی (Universal) نیز معرفی شدند. از جمله مانت‌های عمومی می‌توان به M42، M39 و مانت T اشاره کرد که امکان استفاده از لنزها با دوربین‌های مختلف را فراهم می‌کرد.

فاصله فلنج

فاصله فلنج، که به‌عنوان “فاصله کانونی فلنج”، “فاصله پشت فلنج” یا به‌طور ساده‌تر “ثبت” نیز شناخته می‌شود، فاصله بین فلنج نصب (که بخش خارجی مانت لنز است وقتی از پهلو به آن نگاه می‌کنید) و صفحه فیلم/سنسور است. درست مانند تفاوت‌هایی که در اندازه دهانه، قطر داخلی و خارجی مانت‌ها وجود دارد، فاصله فلنج‌ها نیز معمولاً بین سیستم‌های دوربین مختلف تفاوت زیادی دارد.

تأثیر مکانیزم آینه

مکانیزم آینه در دوربین‌ها موجب می‌شود که حداقل فاصله فلنج افزایش یابد. در دوربین‌هایی که دارای آینه هستند، این فاصله معمولاً نمی‌تواند کمتر از 45 میلی‌متر باشد. اما در دوربین‌های بدون آینه، این فاصله می‌تواند به 16-18 میلی‌متر کاهش یابد.

فاصله فلنج در دوربین‌های DSLR و بدون آینه

در دوربین‌های DSLR، فاصله فلنج به طور میانگین برابر با 45 میلی‌متر است. برای مثال، فاصله فلنج مانت EF کانن برابر با 44 میلی‌متر و مانت F نیکون برابر با 46.5 میلی‌متر است. اما در دوربین‌های فول‌فریم بدون آینه، این فاصله به مراتب کوتاه‌تر است. برای مثال، در مانت E سونی این فاصله برابر با 18 میلی‌متر و در مانت Z نیکون تنها 16 میلی‌متر است.

تأثیر فاصله فلنج بر طراحی و کیفیت لنز

فاصله فلنج نه تنها بر ظاهر دوربین تأثیر می‌گذارد بلکه کیفیت لنزها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. یکی از نکات مهمی که فاصله فلنج کوتاه‌تر به همراه دارد، این است که دوربین‌هایی با فاصله فلنج کمتر می‌توانند بدنه‌ای کوچک‌تر داشته باشند. زیرا مانت لنز نیازی به بیرون‌زدگی زیاد نخواهد داشت.  فاصله فلنج کوتاه‌تر این امکان را برای لنزها فراهم می‌کند که به سنسور نزدیک‌تر طراحی شوند. این ویژگی موجب می‌شود که فضای بیشتری برای طراحی وجود داشته باشد و به همین دلیل نیاز به استفاده از برخی عناصر خاص در طراحی لنزها از بین می‌رود. این موضوع بیشتر در لنزهای واید تاثیرگذار است زیرا لنزهای تله‌فوتو به طور طبیعی طراحی طولانی‌تری دارند. 

در حال حاضر شاهد بهبود کیفیت لنزها به لطف این طراحی‌های نوین هستیم، اما هنوز در ابتدای این مسیر قرار داریم. به عنوان نمونه، لنز Nikon Z 14-30mm f/4 با طراحی جمع‌وجور خود، علاوه بر اندازه کوچک، کیفیت تصویری بسیار بالا نیز ارائه می‌دهد. البته باید گفت که قیمت این لنز نسبتاً بالا است.

اندازه مانت (اندازه دهانه، قطر داخلی و خارجی)

مانت‌های لنز از جهات مختلف با یکدیگر تفاوت دارند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این تفاوت‌ها خواهیم پرداخت:

انواع دوربین

این موضوع از آن‌جایی اهمیت دارد که تأثیر زیادی بر دو عامل دیگر، یعنی سایز و فاصله فلنج دارد. دوربین‌های بدون آینه معمولاً از مانت‌هایی با قطر کمتر استفاده می‌کنند و فاصله فلنج آن‌ها نیز به‌طور قابل توجهی کوتاه‌تر از دوربین‌های DSLR است. دلیل این تفاوت این است که دوربین‌های بدون آینه به دلیل عدم استفاده از جعبه آینه، فیزیک بدنه‌ی کوچک‌تری دارند. در مقابل، دوربین‌های DSLR به‌دلیل وجود سیستم آینه‌ای بزرگ‌تر و سنگین‌تر هستند و همین ویژگی بر طراحی مانت لنز آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

قطر مانت لنز

در هنگام انتخاب مانت لنز برای دوربین، چند عامل مهم باید در نظر گرفته شود. اولین نکته این است که این لنز برای کدام نوع سنسور طراحی شده است. به‌طور مثال، برای سنسورهای کوچک 1 اینچی نیازی به لنزهای بزرگ با قطر مانت لنز فول‌فریم نخواهید داشت.

در بیشتر سیستم‌های مانت، از مانت‌های مختلف برای دوربین‌های با سنسورهای مختلف استفاده می‌شود. به عنوان مثال، مانت‌های EF، F و E هم برای دوربین‌های فول فریم و هم APS-C مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مانت‌ها ابتدا برای دوربین‌های فول فریم طراحی شده‌اند و به طور دقیق تنظیم شده‌اند. مانت‌های EF و F، که قبل از ایجاد سنسورهای کراپ ساخته شده بودند، به همین دلیل عملکرد بهتری بر روی دوربین‌های فول فریم دارند.

طراحی مانت لنز

به‌طور کلی، هرچه قطر مانت لنز در مقایسه با سایز سنسور بزرگتر باشد، طراحان لنز آزادی بیشتری برای تولید لنزهایی با دیافراگم‌های وایدتر و کیفیت تصویر بهتر خواهند داشت.

برای مثال، نیکون را در نظر بگیرید. مانت F این کمپانی که اولین بار در سال 1959 معرفی شد، کوچک‌ترین قطر را در بین مانت‌های DSLR فول‌فریم بازار دارد. قطر داخلی این مانت تنها 44 میلی‌متر است، در حالی که مانت‌های EF کانن و E سونی به ترتیب دارای قطرهای 54 میلی‌متر و 46 میلی‌متر هستند. این تفاوت قطر باعث شده که انتخاب لنزهای نیکون با مانت F محدود باشد. برای نمونه، کانن لنزهایی با دیافراگم‌های f/1 (که دیگر تولید نمی‌شود) و f/1.2 همراه با سیستم اتوفوکوس دارد، اما در لنزهای مانت F نیکون، بیشترین دیافراگم ممکن برابر با f/1.4 است. این محدودیت به دلیل قطر کمتر مانت F نیکون است.

در پی این چالش‌ها، نیکون تصمیم گرفت برای طراحی مانت فول فریم بدون آینه خود از بزرگ‌ترین قطر ممکن استفاده کند. بنابراین، مانت Z نیکون با قطر داخلی 55 میلی‌متر اکنون بزرگ‌ترین مانت لنز در بین مانت‌های فول فریم به شمار می‌رود. این تغییر طراحی به نیکون این امکان را داد که یک لنز 58 میلی‌متری با دیافراگم f/0.95 را به بازار عرضه کند. البته، برای خرید این لنز باید هزینه‌ای بیش از قیمت یک ماشین کوچک پرداخت کنید.

ارتباطات الکترونیکی

پروتکل‌ها و گزینه‌های ارتباطی الکترونیکی در لنزها و دوربین‌ها تفاوت‌های زیادی دارند. زمانی که شما لنز را از دوربین جدا می‌کنید، می‌توانید چندین پین را روی لنز و بدنه‌ی دوربین مشاهده کنید. این پین‌ها برای زیباسازی مانت لنز طراحی نشده‌اند، بلکه وظیفه انتقال ارتباطات الکترونیکی بین لنز و دوربین را بر عهده دارند.

این پین‌ها مسئولیت‌هایی همچون تأمین انرژی، کنترل اتوفوکوس، دیافراگم، نورسنجی، لرزشگیر تصویر، و انتقال اطلاعات را انجام می‌دهند. تعداد و طراحی پین‌ها در دوربین‌های مختلف و حتی در لنزهای با مانت‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد. برای مثال، مانت EF کانن به طور پیش‌فرض 7 پین دارد، در حالی که لنزهای سری L این مانت ممکن است 3 پین بیشتر داشته باشند تا ارتباط بهتری با تله کانورترها برقرار کنند. دوربین‌های مانت EF نیز معمولاً دارای 10 پین هستند تا تمامی نیازهای ارتباطی را پوشش دهند.

حداقل فاصله فوکوس پشتی

حداقل فاصله فوکوس پشتی به فاصله‌ای اطلاق می‌شود که بین عنصر پشتی لنز و سنسور دوربین قرار دارد. این فاصله معمولاً زمانی اندازه‌گیری می‌شود که لنز در نزدیک‌ترین حالت فوکوس به سنسور قرار دارد. در دوربین‌های DSLR، این فاصله معمولاً به دلیل وجود آینه بالارونده یا آینه Pellicle محدود می‌شود. در دوربین‌های بدون آینه، لنز می‌تواند تا زمانی که به سنسور برخورد نکند، به عقب حرکت کند.

مکانیسم قفل لنز

امروزه مکانیزم قفل لنزها به‌صورت مکانیکی است، به‌طوری‌که یک پین فنری به‌طور خودکار لنز را در موقعیت درست خود قفل می‌کند. برای جدا کردن لنز، باید پین عقب‌نشینی کند (این کار با استفاده از دکمه‌ای که در کنار مانت دوربین قرار دارد، انجام می‌شود). مانت بایونت مزایای زیادی نسبت به دیگر مانت‌ها دارد که همین امر باعث محبوبیت آن‌ها در دنیای امروز شده است. اولاً، این سیستم نصب و جدا کردن لنزها را سریع و آسان می‌کند. ثانیاً، این امکان را فراهم می‌آورد که لنز به‌طور محکم و دقیقی متصل شود، که به‌ویژه در عکاسی با دوربین‌های مدرن با رزولوشن بالا اهمیت زیادی دارد، چرا که هرگونه لرزش یا بازی ممکن است بر بخشی از تصویر تأثیر منفی بگذارد. و در نهایت، مانت بایونت امکان اتصال آسان تماس‌های الکترونیکی بین لنزها و دوربین‌ها را فراهم می‌آورد تا ارتباط دوطرفه برقرار شود.

اتصال صحیح لنز

توجه کنید که برخی لنزها از سیستم سرنیزه‌ای استفاده می‌کنند. لنزهایی که از سیستم سرنیزه‌ای استفاده می‌کنند، باید به‌طور دقیق و فقط از یک جهت روی دوربین نصب شوند. این سیستم به طور خاص طوری طراحی شده است که لنز فقط در یک جهت خاص نصب شود. سیستم سرنیزه‌ای معمولاً باعث می‌شود که در هنگام نصب لنز به دوربین از اشتباه جلوگیری شود. یعنی فقط یک جهت درست برای نصب وجود دارد و نمی‌توان لنز را به اشتباه نصب کرد.

در بیشتر مانت‌ها، به جز مانت‌های F و Z نیکون، لنز با چرخش در جهت عقربه‌های ساعت نصب می‌شود. اما در مانت‌های نیکون، نصب لنز به‌طور معکوس انجام می‌شود، به همین دلیل حلقه‌های زوم و فوکوس نیز در این دوربین‌ها به‌طور معکوس طراحی شده‌اند.

انواع مانت‌ها و ارتباطات پین‌ها

در برخی از سیستم‌ها، تولیدکنندگان از روش‌های متفاوتی در طراحی چیدمان پین‌ها استفاده می‌کنند. برای مثال، کانن در طراحی مانت RF از همان چیدمان پین مانت EF به همراه چند پین اضافی استفاده کرده است، به همین دلیل اگر از لنزهای EF روی بدنه‌های سری R استفاده کنید، سرعت و دقت اتوفوکوس تغییر نخواهد کرد.

اما نیکون در طراحی مانت Z از چیدمان پین‌های جدید استفاده کرده است و این تغییرات باعث شده که سازگاری پین به پین بین مانت‌های F و Z ممکن نباشد. اگر از آداپتور F-to-Z استفاده کنید، ممکن است سرعت اتوفوکوس کاهش یابد.

سونی نیز با طراحی مانت E پروتکل ارتباطی جدیدی را معرفی کرد که مشکلات زیادی در تطبیق با لنزهای مانت A به وجود آورد. از آنجایی که هیچ مشکل فیزیکی برای نصب لنزها وجود نداشت، اما پروتکل‌های ارتباطی به حدی با هم متفاوت بودند که باعث شد لنزهای قبلی سونی غیرقابل استفاده شوند. این مشکل با آپدیت‌های نرم‌افزاری مختلف در ماه‌های بعد حل شد.

اگر با مشکلات ارتباطی در دوربین خود مواجه شدید، یک راه ساده برای رفع مشکل این است که پین‌های ارتباطی دوربین و لنز را پاک کنید. در بیشتر مواقع، این کار مشکل را برطرف می‌کند.

مقایسه اتصالات دوربین‌ها

حالا که با تمام اصطلاحات و تعاریف آشنا شدیم، بیایید اتصالات مختلف دوربین‌ها را بر اساس قطر دهانه و قطر داخلی، فاصله فلنج و زاویه برخورد مقایسه کنیم:

این جدول نشان می‌دهد که اتصالات مختلف دوربین‌ها از نظر قطر دهانه، قطر داخلی، فاصله فلنج و زاویه برخورد چگونه مقایسه می‌شوند، که همه این موارد نقش مهمی در طراحی لنز، سازگاری با اتصالات و عملکرد کلی سیستم‌های دوربین دارند.

تطبیق‌پذیری مانت‌ها: چشم‌اندازی برای آینده

برخی از مانت‌های لنز امروزی ادامه‌دهنده‌ی نسل‌های پیشین خود هستند و به طور مستقیم یا غیرمستقیم از مانت‌های قبلی الهام گرفته‌اند. برای درک این موضوع، به تاریخچه مانت‌های کانن در طول پنج دهه گذشته نگاه خواهیم کرد:

مانت FD کانن که در سال 1971 معرفی شد، فاصله فلنج 42 میلی‌متری داشت و پس از آن کانن مانت EF را با فاصله فلنج 44 میلی‌متر عرضه کرد که باعث بروز مشکلاتی در تطبیق‌پذیری بین این دو شد. از آن زمان، کانن مشتقات مختلفی مانند EF-S (برای لنزهای کراپ سنسور) و EF-M (برای دوربین‌های بدون آینه کوچک‌تر) را توسعه داده است. جدیدترین نسخه، مانت RF است که فاصله فلنج آن 20 میلی‌متر است و از لنزهای EF و FD پشتیبانی می‌کند. در تطبیق‌پذیری میان برندهای مختلف، فاصله فلنج و نوع آداپتور تاثیرگذار است؛ به طور کلی، لنزهایی با فاصله فلنج 3 تا 4 سانتی‌متر بیشتر را می‌توان با آداپتورهای مناسب استفاده کرد. همچنین، آداپتورهای الکترونیکی که شامل تراشه برای تبادل داده‌ها هستند، معمولاً گران‌تر از آداپتورهای ساده‌اند، اما ممکن است سرعت اتوفوکوس را کاهش دهند.اما سوالی که باقی می‌ماند این است: آیا تطبیق‌پذیری بین محصولات مختلف تولیدکنندگان نیز وجود دارد؟ این موضوع به دو عامل بستگی دارد.

• اولین عامل، فاصله فلنج است. همانطور که توضیح داده شد به طور کلی، شما می‌توانید از لنزهایی که فاصله فلنج آن‌ها 3 تا 4 سانتی‌متر بیشتر از فاصله فلنج مانت دوربین شما است، با استفاده از آداپتورهای مناسب بهره‌برداری کنید. این فاصله اضافی برای نصب آداپتور ضروری است.
• عامل دوم، کنترل الکترونیکی است. آداپتورهای الکترونیکی که شامل تراشه‌هایی برای رمزگشایی داده‌ها بین دوربین و لنز هستند، به طور معمول گران‌تر از آداپتورهای ساده هستند. با این حال، حتی گران‌قیمت‌ترین آداپتورها نیز می‌توانند سرعت اتوفوکوس را کاهش دهند.

سخن اخر

در این مقاله سعی کردیم شما را با انواع مختلف مانت لنز، تفاوت‌های آن‌ها و نحوه‌ی استفاده از آن‌ها آشنا کنیم. مانت لنز یکی از مهم‌ترین اجزای دوربین‌های دیجیتال و سیستم‌های عکاسی است که ارتباط حیاتی میان دوربین و لنز را برقرار می‌کند. انواع مختلف مانت‌ها بسته به نیازهای فنی و طراحی دوربین‌ها ایجاد شده‌اند و انتخاب نوع مناسب مانت می‌تواند تأثیر زیادی بر عملکرد و کیفیت عکاسی شما داشته باشد. هرچند که تنوع مانت‌ها ممکن است گاهی چالش‌برانگیز باشد، آگاهی از تاریخچه و ویژگی‌های هر مانت می‌تواند کمک شایانی در انتخاب لنز مناسب برای سیستم دوربین شما داشته باشد.