کراپ فاکتور چیست و چرا باید با آن آشنا باشید

پس زمینه

قبل از اینکه به سراغ کراپ فاکتور برویم لازم است اشاره‌ای به پس زمینه این موضوع داشته باشیم. قبل از عصر دیجیتال، فیلم‌های 35 میلیمتری به دلیل تولید عمده و محبوبیتی که داشتند به عنوان فرمت مرجع شناخته می‌شدند. در صورتی که از لنزهای 50 میلیمتری روی دوربین‌های SLR استفاده کرده باشید، دقیقا می‌دانید که این موضوع از لحاظ میدان دید و تصویر نهایی چطور به نظر می‌رسد و به همین خاطر آن زمان صحبت در مورد لنزها و فواصل کانونی مختلف خیلی ساده بود. به دلیل چالش‌های فنی و هزینه‌های بالای تولید، ساخت سنسورهای دیجیتالی که از لحاظ ابعاد دقیقا هم اندازه‌ی فیلم‌های 35 میلیمتری باشند خیلی سخت بود و به همین خاطر تولیدکننده‌های دوربین از سنسورهای کوچک‌تر در دوربین‌های SLR دیجیتالی استفاده کردند. برای گذر راحت از دوربین‌های فیلم به دیجیتال، هیچ تغییری نباید در مانت‌ها و لنزهای موجود ایجاد می‌شد تا افرادی که مبلغ زیادی روی یک سیستم دوربین سرمایه‌گذاری کرده بودند، بتوانند به راحتی و بدون نیاز به خرید دوباره‌ی لنز و دیگر تجهیزات، دوربین آنالوگ خودشان را با یک دوربین دیجیتالی تعویض کنند.

اما استفاده از سنسورهای کوچک‌تر از فیلم 35 میلیمتر باعث بروز یک مشکل دیگر می‌شد: هم عمق میدان و هم تصویر ثبت شده محدود‌تر می‌شدند زیرا گوشه‌های تصویر کراپ می‌شدند. برای درک اینکه در سنسورهای کوچک‌تر چه اتفاقی داخل دوربین رخ می‌دهد، نگاهی به تصویر زیر بیاندازید:

همانطور که می‌بینید لنزها یک تصویر دایره‌ای ایجاد می‌کنند (که اغلب تحت عنوان دایره تصویر شناخته می‌شود) اما سنسور فقط یک قسمت مستطیلی از صحنه را ثبت می‌کند و بقیه تصویر از بین می‌رود. در صورتی که سنسور بخش کاملی از دایره تصویر را پوشش دهد، به آن سنسور فول فریم گرفته خواهد شد و در صورتی که بخش کوچک‌تری از دایره تصویر را ثبت کند و بقیه صحنه را نادیده بگیرد، به آن کراپ سنسور گفته خواهد شد. ابعاد فیزیکی سنسورهای فول فریم به همان اندازه‌ی فیلم 35 میلیمتر است (36 میلیمتر * 24 میلیمتر) ولی سنسورهای کراپ کوچک‌تر هستند و ابعاد آن‌ها ممکن است بسته به سیستم و تولیدکننده فرق کند. در عکس زیر می‌توانید ابعاد سنسورهای مختلف را مشاهده کنید:

با وجود اینکه فول فریم و کراپ سنسور اسامی متداولی برای سنسورهای دیجیتالی هستند اما برخی تولیدکننده‌ها از اسامی مختلفی برای اشاره به دوربین‌ها و سنسورهای خود استفاده می‌کنند. برای مثال نیکون اغلب اوقات از FX برای اشاره به دوربین‌های فول فریم و DX برای اشاره به دوربین‌های کراپ سنسور خودش استفاده می‌کند. تولیدکننده‌های دیگر هم براساس ابعاد سنسور به دوربین‌های خودشان اشاره می‌کنند.

در حال حاضر هیچ کدام از این نام‌گذاری‌ها برای ما اهمیت ندارد. یک بار دیگر به عکس اول مقاله و عکس نهایی در سمت راست دوربین نگاه کنید. در صورتی که دقت کنید، هر دو عکس به شدت با یکدیگر متفاوت هستند. تصویری که با سنسور کراپ کوچک‌تر ثبت شده است کوچک‌تر و زوم شده‌تر به نظر می‌رسد، در حالی که تصویری که با سنسور فول فریم ثبت شده است، به نظر وایدتر است. این همان مشکلی است که کمی قبل‌تر به آن اشاره کردیم. با وجود اینکه لنز و فاصله کانونی آن ممکن است ثابت باشد، عکاسی از یک صحنه‌ی ثابت با هر سنسوری کوچک‌تر از فول فریم یا فیلم 35 میلیمتری باعث رسیدن به یک میدان دید متفاوت و محدودتر خواهد شد.

یک روش خیلی خوب برای درک این موضوع، استفاده از عکس واقعی است. در صورتی که شما یک عکس 8*10 را بگیرید و با استفاده از قیچی لبه‌های آن را برش دهید تا به یک عکس 6*8 برسید دقیقا همان کاری را انجام داده‌اید که سنسور کراپ انجام می‌دهد. البته اینجا یک مشکل بزرگ وجود دارد: رزولوشن سنسور که می‌تواند باعث شود تصویر با بزرگنمایی بیشتری دیده شود. البته فعلا نگران این موضوع نباشید، زیرا در ادامه با جزئیات بیشتری در مورد آن صحبت خواهیم کرد.

کراپ فاکتور چیست؟

اکنون که می‌دانید در زمان استفاده از دوربین‌هایی با ابعاد سنسور مختلف چه اتفاقی برای میدان دید و تصویر نهایی می‌افتد، زمان آن رسیده است که در مورد کراپ فاکتور صحبت کنیم. کراپ فاکتور چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟ عکاس‌ها برای اینکه راحت‌تر بتوانند تفاوت میدان دید یک لنز را در مقایسه با سنسور فول فریم یا فیلم 35 میلیمتری درک کنند، تولید کننده‌ها یک روش خیلی راحت برای محاسبه‌ی فاصله کانونی «معادل» لنز ایجاد کرده‌اند. از آنجایی که گوشه‌های تصویر کراپ و از عکس نهایی حذف می‌شوند، لنزهای واید به اندازه‌ی قبل نمی‌توانند میدان دید وسیعی را پوشش دهند و لنزهای تله فوتو هم باعث خواهند شد، اجسام از آنچه که هستند نزدیک‌تر دیده شوند. کراپ فاکتور نسبت ابعاد سنسور به سنسور فول فریم/فیلم 35 میلیمتر است. شما باید عددی را که به عنوان کراپ فاکتور تعیین شده است را در فاصله کانونی لنز ضرب کنید تا به فاصله کانونی معادل فیلم 35 میلیمتری یا سنسور فول فریم برسید.

[relatedpost post=”125156″]

برای مثال کراپ فاکتور دوربین‌های DX نیکون برابر با 1.5x است و در صورتی که یک لنز واید 24 میلیمتری داشته باشید و فاصله کانونی آن را در این عدد ضرب کنید، به عدد 36 میلیمتر می‌رسید. این بدین معنی است که یک لنز 24 میلیمتری روی یک دوربین کراپ سنسور DX از لحاظ میدان دید، مثل یک لنز 36 میلیمتری روی دوربین فول فریم عمل خواهد کرد. برای مثال در صورتی که شما یک لنز 24 میلیمتری را روی یک دوربین DX نیکون نصب کنید و یک لنز 36 میلیمتری را هم روی یک دوربین فول فریم نصب نمائید و از یک جسم در فاصله‌ی ثابت عکاسی کنید، میدان دید هر دو تصویر مشابه هم خواهد بود. البته این بدین معنی نیست که هر دو عکس کاملا شبیه به هم خواهند بود، تغییر فاصله کانونی یا فاصله دوربین تا سوژه می‌تواند تاثیر بسیار شدیدی روی پرسپکتیو، عمق میدان و تاری پس زمینه داشته باشد اما این موضوع از حوصله‌ی مقاله‌ی امروز خارج است.

نحوه محاسبه‌ی کراپ فاکتور

روش محاسبه‌ی کراپ فاکتور خیلی ساده است. در صورتی که ابعاد فیزیکی سنسور را بلد باشید، ابتدا باید اندازه‌ی قطر آن را با استفاده از قضیه‌ی فیثاغورث (a² + b² = c²) محاسبه کنید و سپس اندازه‌ی آن را در قطر سنسور کراپ ضرب کنید. برای مثال کراپ فاکتور سنسورهای CX نیکون به صورت زیر محاسبه خواهد شد

1. قطر سنسور فول فریم/35 میلیمتری: 36² + 24² = 1872، بنابراین قطر این سنسور برابر با 27 است (√1872)
2. قطر سنسور CX نیکون: 20² + 8.80² = 251.68 و قطر سنسور برابر با 15.86 است (√251.68)
3. کراپ فاکتور این سنسور برابر است با: 27 / 15.86 = 2.73

همانطور که می‌بینید کراپ فاکتور سنسور CX نیکون برابر است با 2.73x که معمولا هم رند می‌شود و به صورت 2.7x نمایش داده می‌شود.

کراپ فاکتورهای متداول و فواصل کانونی معادل آن‌ها

در جدول زیر برخی از فواصل کانونی و کراپ فاکتورهای متداول را در کنار فواصل کانونی معادل فول فریم هر کدام مشاهده خواهیم کرد:

همانطور که مشاهده می‌کنید ابعاد سنسور و کراپ فاکتور آن می‌تواند تاثیر خیلی زیادی روی فاصله کانونی معادل لنز داشته باشد. فاصله کانونی معادل یک لنز 200 میلیمتری روی یک سنسور کوچک با کراپ فاکتور 2.7x (سنسورهای CX نیکون) برابر با 540mm است.

فاصله کانونی معادل

اینجاست که اوضاع برای خیلی از عکاس‌ها پیچیده می‌شود. فاصله کانونی لنز، یکی از مشخصه‌های فیزیکی یک لنز است و هیچوقت به خاطر ابعاد سنسور دوربین تغییر نخواهد کرد. بنابراین وقتی که به جدول بالا نگاه می‌کنید، باید در نظر داشته باشید که استفاده از سنسور کوچک‌تر باعث نخواهد شد که لنز شما به شکل جادویی به یک لنز با فاصله کانونی طولانی‌تر تبدیل شود و همانطور که در عکس زیر نشان داده شده است، فقط بخش خیلی زیادی از تصویر را کراپ خواهد کرد.

ابعاد لنز/ابعاد سیستم

اکنون دوباره به عکس اول مقاله و عکس بالا نگاهی بیاندازید و به مقدار عکسی که کراپ شده است نگاه کنید. تولید کننده‌ها به سرعت متوجه شدند که استفاده از سنسورهای کوچک‌تر مزایای خیلی زیادی دارد. از آنجایی که لبه‌های حلقه‌ی تصویر مورد استفاده قرار نمی‌گرفت، تولیدکننده‌ها می‌توانستند لنزهای کوچک‌تری بسازند که در آن‌ها از قطعات شیشه‌ای کمتری استفاده شده بود و به همین خاطر می‌توانستند لنزهای سبک‌تر و کوچک‌تری بسازند. این موضوع در ابتدا باعث خلق لنزهای کوچک‌تر و سبک‌تر و بعدا با پیشرفت تکنولوژی منجر به خلق دوربین‌های بدون آینه‌ای شد که به صورت اختصاصی با سنسورهای کراپ ساخته شده بودند تا سبک‌تر و کوچک‌تر باشند.

[relatedpost post=”158414″]

امروزه در بازار لنزهایی را مشاهده خواهید کرد که به صورت اختصاصی برای دوربین‌های کراپ سنسور طراحی و ساخته شده‌اند. از آنجایی که حلقه تصویر این لنزها کوچک‌تر است یا امکان استفاده از آن‌ها به شکل کلی روی دوربین‌های فول فریم وجود ندارد و یا در صورتی که از یک مانت ثابت استفاده کنند، گوشه‌های تصویر (مثل عکس زیر) خیلی تاریک خواهد بود.

برای اینکه شما خیلی راحت‌تر بتوانید لنزهای طراحی شده برای دوربین‌های کراپ فاکتور را تشخیص دهید، تولید کننده‌ها از علائم اختصاری متفاوتی استفاده می‌کنند که به اسم لنز اضافه خواهد شد. در لیست زیر برخی از این عبارات اختصاری را که توسط تولید کننده‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد را مشاهده خواهید کرد:

• نیکون: DX
• کانن: EF-S و EF-M
• سونی، کونیکا مینولتا: DT، E
• پنتاکس: DA
• سامسونگ: NX
• سیگما: DC
• تامرون: Di II
• توکینا: DX
• برای مثال در صورتی که یکی از لنزهای نیکون را مورد بررسی قرار دهید و روی آن عبارت DX قرار داشته باشد، نشانه‌ی این است که لنز فقط برای استفاده در دوربین‌های DX نیکون طراحی شده است ولی لنزهای کانن از عبارت EF-S برای این کار استفاده می‌کنند.

مانت ثابت، لنز متفاوت

به یاد داشته باشید که برخی از لنزها به صورت اختصاصی برای استفاده روی دوربین‌های کراپ سنسور طراحی شده‌اند ولی لنزهای فول فریم استاندارد و لنزهای 35 میلیمتری قدیمی هم روی دوربین‌های کراپ و هم فول فریم کار می‌کنند. مشاهده یک تولید کننده که لنزهایی برای سنسورهای مختلف اما با یک مانت ثابت طراحی کرده است خیلی متداول است. برای مثال مانت F نیکون امکان استفاده از لنزهای فول فریم و لنزهای DX را به شما می‌دهد. همین موضوع در مورد دوربین‌های بدون آینه سونی که از مانت E استفاده می‌کنند نیز صدق می‌کند اما ممکن است سونی لنزهایی طراحی کرده باشد که فقط روی دوربین‌های کراپ سنسور مثل A6000 کار می‌کنند و یا می‌توانید به صورت همزمان از آن‌ها هم روی دوربین‌های فول فریم و هم کراپ سنسور استفاده کنید. در ادامه سونی A7 II را در کنار سونی A6000 مشاهده خواهید کرد.

همانطور که مشاهده می‌کنید هر دو دوربین از مانت E استفاده می‌کنند اما تفاوت ابعاد آن‌ها کاملا مشهود است. در زمان خرید لنز برای A7 II باید فقط از لنزهای فول فریم FE استفاده کنید ولی A6000 می‌تواند هم از لنزهای FE یا فول فریم و هم لنزهای سری E که حلقه تصویر کوچک‌تری دارند استفاده کند.

به یاد داشته باشید که بهترین لنز برهی دوربین‌های دیجیتالی معمولا لنزهای فول فریم هستند (با برخی استثنائات) و به همین خاطر است که این لنزها اغلب اوقات گران‌تر هستند و با گذشت زمان ارزش بیشتری نسبت به همتایان قدیمی خود دارند. متاسفانه تا به امروز نه کانن و نه نیکون علاقه‌ای به تولید لنزهای خیلی با کیفیت برای دوربین‌های کراپ سنسور خودشان نشان نداده‌اند. هر دو کمپانی فقط تعدادی لنز حرفه‌ای دارند و بقیه خط تولید آن‌ها متشکل از لنزهای زوم کند است.

ابعاد سنسور و رزولوشن

عکس چاپ شده‌ی 8*10ای که در مورد آن صحبت کردیم را به خاطر دارید؟ اینکه بریدن لبه‌های عکس با استفاده از قیچی و تبدیل آن به یک عکس 6*8 مشابه عملکرد کراپ سنسور است تا حدودی صحیح است اما یک فاکتور خیلی مهم وجود دارد که نباید آن را نادیده گرفت: رزولوشن سنسور. از آنجایی که هر سنسور دیجیتالی از میلیون‌ها پیکسل تشکیل شده است، آیا استفاده از سنسور کوچک‌تر به معنی تعداد پیکسل کمتر است؟ لزوما خیر. در صورتی که در ساخت سنسور از پیکسل‌هایی که به صورت فیزیکی کوچک‌تر هستند استفاده شده باشد، ممکن است دو عدد سنسور با ابعاد متفاوت رزولوشن برابری داشته باشند (در برخی موارد حتی ممکن است تعداد پیکسل‌های سنسور کراپ از سنسور فول فریم نیز بیشتر باشد).

[relatedpost post=”160686″]

برای مثال نیکون D4 روی یک سنسور فول فریم با ابعاد 36.0 * 23.9 میلی‌متر 16 میلیون پیکسل دارد و نیکون D7000 نیز که ابعاد سنسور آن 23.6 * 15.6 میلیمتر است 16 میلیون پیکسل دارد. با وجود این تفاوت ابعاد واضح و در عین حال تعداد پیکسل‌های ثابت بین هر دو سنسور، تنها تفاوت آن‌ها ابعاد پیکسل‌ها است. سنسور نیکون D4 پیکسل‌های خیلی بزرگتری دارد و ابعاد هر کدام از آن‌ها به 7.3 میکرومتر می‌رسد اما ابعاد پیکسل‌های D7000 خیلی کوچک‌تر و فقط 4.78 میکرومتر است. از آنجایی که پیکسل‌های کوچک‌تر به معنی نویز بیشتر و محدوده داینامیک کمتر در تصاویر است، نیکون D7000 در شرایط کم نور نمی‌تواند از لحاظ کیفیت تصویر با D4 به رقابت بپردازد. به همین خاطر است که خیلی از تولیدکننده‌ها به جای اشاره به ابعاد سنسور، در مورد تعداد مگاپیکسل صحبت می‌کنند. این موضوع به دلیل این است که می‌خواهند به شما القاء کنند که تعداد مگاپیکسل بالاتر خیلی مهم است و دوست ندارند به ابعاد کوچک سنسور اشاره کنند. ممکن است دوربین گوشی شما رزولوشنی برابر با یک دوربین dslr داشته باشد اما مطمئنا این بدین معنی نیست که کیفیت تصویر هر دو با هم برابر است.

در عین حال دوربین‌های کراپ سنسور مدرن عملکرد خیلی خوبی در مدیریت نویز و به خصوص در مقادیر ایزو کم تا متوسط دارند. در شرایطی که نور مناسب است شما به سختی می‌توانید تفاوت خاصی در کیفیت تصویر یک دوربین فول فریم و یک دوربین کراپ سنسور 1.5-1.6x مشاهده کنید. بنابراین دوربین‌های کراپ سنسور ممکن است مزایای خیلی بیشتری داشته باشند. دوربین‌هایی که تعداد پیکسل‌های کوچک‌تری دارند عملکردی خوبی از خودشان در نور کم نشان می‌دهند و به همین خاطر در صورتی که دو عدد سنسور با ابعاد مختلف ولی رزولوشن ثابت عملکرد مشابهی در نور کم داشته باشند، دوربینی که سنسور کوچک‌تری داشته باشد برای نزدیک‌تر شدن به سوژه مناسب‌تر است. با وجود اینکه تصویر شما کراپ می‌شود اما در عین حال بزرگنمایی هم خواهد شد. در صورتی که به مثال عکس چاپی 8 * 10 برگردیم، تصور کنید که گوشه‌های عکس بریده شده است تا به یک عکس 6 * 8 برسیم و دوباره همان عکس را بزرگ کرده‌ایم تا به یک عکس 8 * 10 برسیم. این دقیقا اتفاقی است که اینجا رخ می‌دهد.

عکاس‌های ورزشی و حیات وحش چنین دوربین‌هایی را ترجیح می‌دهند زیرا لنزهای لانگ آن‌ها روی دوربین‌های کراپ سنسور برد خیلی بیشتری دارد. برای مثال یک لنز 300 میلیمتر روی دوربین کراپ سنسور از لحاظ میدان دید، برابر با یک لنز 450 میلیمتری روی دوربین فول فریم است. در صورتی که عملکرد دوربین در نور کم برای شما خیلی مهم نیست، این تفاوت میدان دید یکی از مزایایی است که در اختیار شما قرار خواهد گرفت. البته این موضوع در صورتی کاربرد دارد که لنز مورد استفاده‌ی شما توانایی حفظ این میزان جزئیات را داشته باشد. برخی لنزهای قدیمی برای سنسورهایی که رزولوشن بالایی دارند طراحی نشده‌اند و ممکن است نتوانند جزئیات کافی را انتقال دهند به همین خاطر استفاده از دوربین کراپ سنسور به همراه این لنزها لزوما به معنای برد بیشتر نیست.

امیدواریم این مقاله توانسته باشد موضوع کراپ فاکتور را به خوبی برای شما شفاف‌سازی کرده باشد. البته اجازه ندهید که موضوعات فنی مانع شما شود. استفاده موثر از تجهیزاتی که در اختیار دارید را یاد بگیرید و روی گرفتن عکس‌های بهتر تمرکز کنید. به یاد داشته باشید اکثر دوربین‌های امروزی خیلی فوق‌العاده هستند و به همین خاطر تنها مانعی که در مسیر رسیدن به کیفیت تصویر بالا در مقابل شما قرار دارد خودتان هستید نه تجهیزاتی که در اختیار دارید.

https://photographylife.com/what-is-crop-factor